محاسبه BMI و تشخیص شاخص توده بدنی سالم

شاخص توده بدنی (BMI) معیاری است که متخصصان حوزه تربیت بدنی از آن برای تخمین میزان چربی بدن با استفاده از اندازه گیری قد و وزن استفاده می‌کنند. این شاخص می‌تواند به ارزیابی عوامل خطر برای برخی شرایط سلامتی کمک کند اما محاسبه BMI همیشه نشان دهنده دقیق چاقی بدن نیست!

شاخص توده بدنی تنها یک معیار برای برآورد میزان چاقی در افراد مختلف است و به هیچ عنوان شاخص اصلی محسوب می‌شود. در این بررسی به طور مفصل در مورد BMI و نحوه محاسبه بی ام ای صبحت می‌کنیم.

شاخص توده بدنی چیست؟

شاخص توده بدنی (Body Mass Index) یک ابزار غربالگری پزشکی است که نسبت قد به وزن را اندازه گیری می‌کند تا میزان چربی بدن را تخمین بزند. این معیار با استفاده از وزن بر حسب کیلوگرم و تقسیم بر مجذور قد بر حسب متر (m2)  محاسبه می‌شود. در بیشتر افراد، شاخص توده بدنی به چربی بدن مربوط می‌شود، هر چه این عدد بیشتر باشد، ممکن است چربی بدن فرد نیز بیشتر باشد اما این شاخص در برخی موارد دقیق نیست!

شاخص توده بدنی به تنهایی سلامتی فرد را تشخیص نمی‌دهد. متخصصان از BMI و سایر ابزارها و آزمایش‌ها برای ارزیابی وضعیت سلامتی افراد استفاده می‌کنند. چربی زیاد بدن ممکن است منجر به بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 شود. چربی کم بدن نیز ممکن است با سوء تغذیه مرتبط باشد.

مقدار مناسب چربی بدن باعث می‌شود تا ویتامین‌ها و مواد معدنی بهتر جذب بدن شوند. همچنین چربی یک منبع انرژی برای بدن محسوب می‌شود که به حفظ دمای بدن کمک می‌کند. شما نباید از نمودار استاندارد BMI برای ارزیابی وزن خود و اعضای خانواده‌تان استفاده کنید تا برای رژیم غذایی و برنامه تناسب اندام خود تصمیم بگیرید. مهم است که با پزشک در مورد محدوده وزنی بهینه برای سن و قد کودک صحبت کنید.

محاسبه BIM برای چه مواردی استفاده می‌شود؟

متخصصان با محاسبه BMI برای کمک به تشخیص انواع وزن و به عنوان یک ابزار غربالگری برای برخی شرایط سلامتی استفاده می‌کنند. در ادامه هر کدام را به طور کامل توضیح می‌دهیم:

تشخیص انواع وزن با  BMI

به طور کلی، محدوده‌های BMI زیر (بر حسب کیلوگرم بر متر مربع) انواع مختلف وزن را به شرح زیر طبقه بندی می‌کنند:

• کم وزنی: کمتر از 18.5
• محدوده بهینه: 18.5 تا 24.9
• اضافه وزن: 25 تا 29.9
• چاقی کلاس یک: 30 تا 34.9
• چاقی کلاس دو: 35 تا 39.9
• چاقی کلاس سه: بیش از 40

شاخص توده بدنی تنها ابزاری نیست که متخصصان برای طبقه بندی انواع وزن از آن استفاده می‌کنند. ابزارهای دیگر عبارتند از:

• اندازه گیری دور کمر
• اندازه گیری ضخامت پوست با استفاده از کولیس‌های چین خورده در نواحی خاصی از بدن مانند پشت بازوها و زیر تیغه‌های شانه
• اسکن DEXA و پلتیسموگرافی جابجایی هوا (ADP) (این موارد کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند)

غربالگری خطرات سلامتی با  BMI

اگر BMI کمتر از 18.5 (کم وزنی) دارید، ممکن است در خطر ابتلا به مسائل زیر باشید:

• سوء تغذیه
• کم خونی
• تضعیف سیستم ایمنی که می‌تواند منجر به عفونت‌ها و بیماری‌های مکرر شود.
• پوکی استخوان
• ناباروری

اگر کمبود وزن دارید، پزشک شما احتمالاً آزمایش‌های خون و آزمایش‌های دیگری را برای بررسی کلی سلامتی شما و ارزیابی اینکه آیا شما دچار سوء تغذیه هستید یا خیر، درخواست می‌کند. به طور کلی، هر چه نتیجه محاسبه BMI عدد بالاتری باشد، خطر ابتلا به مشکلات زیر بیشتر می‌شود:

• بیماری قلبی
• فشار خون بالا (فشار خون بالا)
• دیابت نوع 2
• سنگ کیسه صفرا
• آرتروز
• آپنه خواب
• برخی سرطان‌ها از جمله روده بزرگ، سینه، آندومتر و کیسه صفرا
• افسردگی و سایر شرایط سلامت روان

به خاطر داشته باشید که می‌توانید بدون داشتن BMI بالا به هر یک از بیماری‌های فوق مبتلا شوید. شما می‌توانید بدون داشتن هیچ یک از این بیماری‌ها، BMI  بالایی داشته باشید. ژنتیک و عوامل دیگر مانند کشیدن سیگار نقش زیادی در ایجاد بیماری‌های مختلف دارند. اگر شخصی چاقی مفرط دارد، پزشک شما احتمالاً آزمایشات خاص خون مانند پانل متابولیک جامع و پانل چربی را برای بررسی سلامت عمومی او تجویز کند.

نحوه محاسبه BMI چگونه است؟

با دنبال کردن مراحل زیر می‌توانید BMI را خودتان محاسبه کنید:

• وزن خود را برحسب کیلوگرم محاسبه کنید.
• سپس وزن خود را بر مجذور قد (قد ضربدر قد) تقسیم کنید.

به عنوان مثال، فردی که 90 کیلوگرم وزن دارد و قدش 1.70 متر است، BMI خود را می‌تواند، با استفاده از فرمول محاسبه بی‌ام‌آی، به صورت زیر محاسبه کند:

90 تقسیم بر 1.70 × 1.70 = BMI

BMI او 31.1 خواهد بود.

شاخص توده بدنی سالم چیست؟

محدوده بهینه برای یک BMI سالم بین 18.5 تا 24.9 در نظر گرفته می‌شود. مهم است که به یاد داشته باشید که چاقی بدن تنها عامل تعیین کننده سلامت کلی نیست. چندین عامل دیگر، مانند ژنتیک، سطح فعالیت، سیگار کشیدن یا استفاده از تنباکو، نوشیدن الکل و شرایط سلامت روان، همگی بر سلامت کلی شما و احتمال ابتلا به برخی بیماری‌های پزشکی تأثیر می‌گذارند.

محدودیت‌های BMI چیست؟

نمودار استاندارد BMI به دلایل مختلفی دارای محدودیت‌هایی است. به همین دلیل، مهم است که تاکید زیادی بر شاخص توده بدنی خود نداشته باشید. اگرچه محاسبه بی ام ای برای برخی افراد خاص نادرست باشد اما متخصصان همچنان از آن استفاده می‌کنند زیرا سریع‌ترین ابزار برای ارزیابی میزان تخمینی چربی بدن یک فرد است.

محدودیت‌های استفاده از BMI برای کمک به تشخیص انواع وزن

BMI استاندارد در تشخیص انواع وزن محدودیت‌هایی زیر دارد:

• BMI بین توده بدون چربی (وزن به جز< چربی) و توده چربی تفاوتی قائل نمی‌شود. به همین دلیل، یک فرد می‌تواند BMI بالایی داشته باشد (با عضلانی بودن) اما همچنان توده چربی بسیار کمی داشته باشد و بالعکس.
• نمودار BMI برای افزایش میانگین قد بزرگسالان در طول سال‌ها تنظیم نشده است.

شما نباید از نمودار استاندارد محاسبه BMI برای ارزیابی میزان چربی بدن در جمعیت‌های زیر استفاده کنید:

• ورزشکاران و بدنسازان
• کودکان و نوجوانان
• زنان باردار
• افراد بالای 65 سال
• افرادی که به دلیل شرایط پزشکی دچار آتروفی عضلانی (از بین رفتن) می‌شوند.

محدودیت‌های استفاده از BMI به عنوان ابزار غربالگری برای شرایط سلامتی

شاخص توده بدنی به عنوان یک ابزار غربالگری برای ارزیابی خطر برخی شرایط سلامتی، مانند دیابت نوع 2 و بیماری قلبی، دارای محدودیت‌هایی زیر است:

• BMI محل یا توزیع چربی بدن را اندازه گیری نمی‌کند. این یک مسئله مهم است زیرا تجمع چربی اضافی در نواحی خاصی از بدن شما مانند شکم نسبت به تجمع چربی اضافی در سایر نواحی بدن مانند ران، با خطر بیشتری برای بیماری‌ها مرتبط است.
• رابطه بین محاسبه BMI و میزان مرگ و میر اغلب عواملی مانند سابقه خانوادگی دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و کلسترول بالا (دیس لیپیدمی) را در نظر نمی‌گیرد.

BMI چقدر دقیق است؟

شاخص توده بدنی راهنمای اندازه بدن است و برای همه دقیق نیست!

موارد زیر باید در کنار اندازه گیری BMI در نظر گرفته شوند:

• سن: با افزایش سن، داشتن BMI بالاتر می‌تواند برای محافظت در برابر سوء تغذیه مفید باشد.
• جنسیت: مردان و زنان دارای سطوح مختلف چربی هستند. همچنین چربی اغلب در نقاط مختلف بدن مردان و زنان متفاوت است.
• قومیت: BMI برای گروه‌های قومی خاص کمتر دقیق است. افراد آسیایی ‌تبار می‌توانند چربی بدنی آسیایی ممکن است نسبت به قدشان بیشتر باشد. بنابراین برای این گروه، محدوده BMI سالم پایین‌تر خواهد بود. افرادی که مائوری یا پاسیفیکا هستند، اغلب تراکم استخوان و توده عضلانی بیشتری دارند. در این گروه، محدوده BMI سالم بالاتر خواهد بود.
• ترکیب بدن: BMI قادر به اندازه گیری مقدار چربی و ماهیچه در بدن، چربی اضافی بدن و تشخیص نوع چربی نیست.
• BMI در افراد عضلانی یا ورزشکار دقت کمتری دارد زیرا وزن عضله بیشتر از چربی است. افرادی که عضله زیادی دارند، حتی اگر لاغر بوده و تناسب اندام داشته باشند، می‌توانند در گروه «بالاتر از وزن سالم» طبقه بندی شوند.

آیا نحوه محاسبه BMI زنان و مردان فرق دارد؟

دقت کنید که رابطه‌ی یکسانی برای محاسبه BMI زنان و مردان وجود دارد اما تفسیر شاخص توده بدنی یک زن و مرد که در سن مشابهی هستند و شرایط قد و وزن یکسانی دارند، متفاوت است.

در برخی از منابع علمی محدوده شاخص BMI وزن طبیعی و یا اضافه وزن خانم‌ها یک واحد کمتر از همان محدوده‌ی موردنظر برای آقایان است. بدین معنی که اگر شاخص توده بدنی طبیعی آقایان 18/5 تا 24/9 باشد، BMI زنان با وزن طبیعی بین 17/5 تا 23/9 می‌باشد.

بنابراین اگر یک مرد با بی ام آی 24 دارای تناسب وزن و قد باشد، یک زن با شاخص توده بدنی 24 در ابتدای بازه اضافه وزن قرار دارد.

محاسبه BMI کودکان و نوجوانان

اندازه‌گیری BMI در کودکان و نوجوانان به سن و جنسیت بسیار وابسته است؛ چرا که توده چربی بدن و سرعت رشد دخترها و پسرها در سنین مختلف کاملاً با هم متفاوت است.

برای بررسی وضعیت توده بدنی کودک یا نوجوان، ابتدا مانند یک بزرگسال شاخص BMI را با همان فرمول گفته شده بدست آورید. برای تفسیر و رسیدن به مفهوم عددی که حاصل شده است باید از نمودارهای جداگانه‌ای که به آن صدک‌های BMI گفته می‌شود، استفاده کنید. یعنی بایستی پس از محاسبه BMI، صدک BMI مربوط به سن و جنسیت فرد را مشخص کنید. در این نمودارها علاوه بر اینکه سن فرد نوجوان یا کودک مشخص شده است، کل نمودار برای دختران و پسران متفاوت است.

برای دختران و پسران 2 تا 20 سال بازه‌های صدک BMI به صورت زیر مشخص می‌شود:

• صدک کمتر از 5 ←کمبود وزن
• 85 > صدک ≥ 5 ← وزن نرمال
• 95 > صدک ≥ 85 ← اضافه وزن
• صدک بیشتر از 95 ← چاق

راه‌های مؤثر برای رسیدن به BMI طبیعی

شاید به نظر برسد که تنها کسانی که دارای اضافه وزن هستند به بیماری‌ها و مشکلات مختلف دچار می‌شوند اما باید این هشدار را به شما بدهیم که کمبود وزن هم به همان اندازه در ایجاد بیمار‌ها تأثیر می‌گذارد.

مشکلات ناشی از کمبود وزن و رفع آن

کسانی که شاخص توده بدنی آن‌ها در محدوده‌ی زیر وزن طبیعی قرار دارد، ریسک ابتلا به سوء تغذیه، پوکی استخوان، کم‌خونی یا آنمی و کاهش فشار خون در آن‌ها بالاست.

این افراد باید با مراجعه به متخصص و انجام آزمایش‌هایی ابتدا علت کمبود وزن خود را بفهمند. اگر مشکلی که احتیاج به دارو دارد وجود نداشته باشد، زیر نظر متخصص تغذیه سبک زندگی خود را، که شامل تغذیه و انجام فعالیت‌های ورزشی برای ایجاد عضله می‌باشد، تصحیح کنند.

مشکلات ناشی از چاقی و راه کاهش شاخص BMI

بیماری‌ها و خطراتی که همراه با چاقی و اضافه وزن ممکن است با آن‌ها روبرو شویم، متعدد و گسترده هستند.

دیابت، کلسترول بالا، افزایش فشار خون، مشکلات و بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان، افسردگی و درد مفاصل از جمله مشکلات و بیماری‌هایی است که اکثر افراد چاق، یعنی دارای BMI بالای 30، با آن روبرو هستند.

هر چقدر که BMI بالاتر از 30 باشد، به همان میزان خطر بروز این مشکلات نیز بیشتر می‌شود.

به منظور کاهش BMI، باید زیر نظر یک متخصص با تجربه، پس از بررسی همه‌ی عوامل ازدیاد وزن، از رژیم غذایی سالم و ورزش منظم ضمن دنبال کردن روند تغییر وزن، بهره ببرید. از نکات زیر نیز غافل نشوید:

• به یاد داشته باشید که کاهش وزن به هیچ وجه کار آسانی نیست. بنابراین صبورانه توصیه‌های متخصص را به کار بگیرید تا به نتیجه مطلوب برسید.
• رژیم غذایی صرفاً به معنی پرهیز از خوردن نیست. اگر بدون نظر پزشک و متخصص مصرف برخی خوراکی‌ها را کاملاً قطع کنید، علاوه بر ضررهایی که ممکن است به سلامتی‌تان وارد شود، ممکن است هیچ تغییر و کاهش وزنی رخ ندهد.
• انجام برخی حرکات ورزشی برای کسی که اضافه وزن بالایی دارد، ممکن است به شدت آسیب زننده باشد. برای پیاده‌سازی یک برنامه ورزشی حتماً از مربی آگاه کمک بگیرید.
• بهتر است از حمایت عاطفی خانواده و دوستان یا مشاور آگاه نیز برخوردار باشید. کنترل استرس‌ها و داشتن آرامش در این راه بسیار تأثیرگذار است.

شاخص توده بدنی (BMI) ابزاری سریع است که متخصصان می‌توانند از آن برای ارزیابی خطر ابتلا به برخی بیماری ها و برآورد شرایط سلامتی استفاده کنند. با این حال، محاسبه BMI همیشه اندازه گیری دقیق چربی بدن را ارائه نمی‌دهد و تنها تعیین کننده سلامت عمومی فرد است. اگر سؤال یا نگرانی در مورد وزن یا خطر ابتلا به برخی بیماری‌های سلامتی مانند بیماری قلبی دارید، با پزشک خود صحبت کنید.

نویسنده: فاطمه استدلال