مراحل تخریب ساختمان؛ چک‌لیست گام‌به‌گام
معمولا سازه‌های کلنگی (که عمرشان بالای بیست سال است و پیِ استانداردی ندارند) و سازه‌های فرسوده (آنها که در اثر عوامل محیطی فرسوده شده‌اند و قابل بازسازی نیستند) تخریب می‌شود؛ تخریب‌های جزئی برای نوسازی هم به جای خود.
اما در هرحالت، مراحل تخریب ساختمان و اصول مربوط به آن پای ثابت و در واقع پاشنه آشیل چنین پروژه‌هایی هستند. در ادامه ضمن بررسی مراحل اداری و عملی تخریب ساختمان، مهمترین اصول و نکات این عملیات را بررسی خواهیم کرد. با مجله آموزشی «خدمت از ما» همراه باشید.
فهرست عناوین
مراحل تخریب ساختمان؛ عملیات تخریب ساختمان باید از کجا شروع شود؟
برای تخریب جزئی تا کاملِ یک سازه (با دلایل گوناگون) باید چنین مراحلی را طی کرد:
یک. گرفتن مجوز از شهرداری (مراحل اداری تخریب ساختمان)
مراحل اداری تخریب ساختمان اولین گام برای مالک است. تخریب و نوسازی بدون داشتن پروانه یا مجوز از شهرداری و مراجع کنترل ساختمان ممکن نیست؛ و در صورت اقدام بدون مجوزهای لازم بایستی منتظر جریمه قانونی بود.
این مجوز صرفا کلید آغازِ چک لیست تخریب ساختمان نیست و مزایای دیگری هم دارد، از جمله بهرهمندی از تسهیلات بانکی، احداث ساختمان طبق ضوابط فنی و آیین‌نامه‌های طرح جامع شهری، بیمه کردن ساختمان و نیروهای انسانی، بهرهمندی از تخصص مهندس‌های ناظر و پیشگیری از حوادث غیر مترقبه برای کارگرها و ساختمان‌های مجاور.
برای گرفتن مجوز تخریب، مالک یا نماینده قانونی او باید با مدارک مربوطه به دفاتر خدمات الکترونیکی مراجعه و درخواست تخریب را ثبت کند. مدارک لازم برای اینکار عبارت‌اند از:
- اصل و کپی سند مالکیت
- ارائه اصل و کپی شناسنامه مالک(ها)
- اصل و کپی رسید تخریب و نوسازی ساختمان
- اصل قبوض تأسیسات ساختمانی (آب، برق، گاز، تلفن)
- مدارک مربوط به پایان کار ساختمان یا جواز پیشین در صورت وجود
- نامه سازمان اوقاف اگر ملک جزو موقوفات است
پس از ثبت درخواست، صحت اطلاعات توسط شهرداری بررسی و تایید شده و سپس مراحل زیر طی می‌شود تا مجوز صادر شود:
مراحل صدور مجوز تخریب ساختمان
- بازدید مامور شهرداری از ملک برای ارزیابی وضعیت و ارائه گزارش به شهرداری؛ این گزارش با ضوابط طرح شهرسازی مطابقت داده شده و تغییرات لازم در ملک مشخص می‌شود.
- صدور دستور نقشه؛ با توجه به گزارش مرحله قبل و نتیجه آن، سندی با نام "دستور نقشه" به مالک ارائه می‌شود. مالک مجاز است طبق اطلاعات موجود در این سند (برای تعداد طبقات، مساحت مجاز و ...) ساختمان جدید را بسازد.
- طراحی نقشه ساختمان؛ پس از طراحی نقشه ساختمان توسط مهندس معمار (با توجه به اطلاعات "دستور نقشه"، ضوابط و مقررات ملی ساختمان، دستورالعمل‌های شهرداری و ...)، معمار باید نقشه را برای شهرداری جهت بررسی و تایید ارسال کند. اگر لازم باشد، معمار باید نقشه را اصلاح کند و در آن تغییراتی دهد.
- پرداخت عوارض نوسازی؛ برای پیش‌برد مراحل تخریب ساختمان، مالک باید بعد از دریافت تاییدیه نقشه ساختمان، عوارض مربوطه را پرداخت کند. این مبلغ توسط واحد صدور پروانه ساخت محاسبه شده، و به عواملی مانند مساحت ملک، تعداد طبقه‌ها، تعداد پارکینگ‌ها و کاربریِ آن بستگی دارد.
- تهیه پیش‌نویس؛ پس از پرداخت عوارض مالک باید درخواست تعیین مهندس ناظر را در دفتر خدمات الکترونیکی تکمیل کند. پس از انتخاب ناظر و انعقاد قرارداد هم نسخه‌ای از آن به دفتر داده می‌شود. برای تهیه پیش‌نویس مدارک دیگری هم لازم است، از جمله تاییدیه‌های نما، نقشه سازه‌ها، تاسیسات ساختمان، آزمایش خاک و ...
- صدور مجوز؛ نهایتا مجوز تخریب و ساخت از طرف شهرداری صادر می‌شود. سپس کارشناسان اداره‌های تاسیسات به موقعیت ملک اعزام می‌شوند تا انشعابات ساختمان را قطع کنند.
دو. قطع انشعابات ساختمان
حالا مراحل تخریب ساختمان به صورت واقعی و عملی آغاز می‌شود. پیش از آغاز هرگونه تخریب (حتی جزئی‌ترین عملیات‌ها) انشعابات شهری آب، گاز و برق به شکل ایمن توسط کارشناس‌های مربوطه قطع و کنترل می‌شوند. هدف از انجام اینکار جلوگری از بروز مشکل در روند تخریب است.
در آخر هم ابزار روشنایی موقت نصب می‌شوند تا سایت کاملا برای تخریب در کلیه ساعات شبانه‌روز آماده و مناسب باشد.
سه. ایجاد حریم اطراف ساختمان و هشدار به همسایه‌ها
ایجاد حریم اطراف ساختمان مطابق ضوابط شهرداری (اجرای راهروهای ایمنی موقت با داربست و توری فلزی، قرار دادن علامت‌های هشدار، سکوهای حفاظتی، مسدود کردن پیاده‌رو در صورت لزوم پس از اخذ مجوز و ...) و هشدار به همسایه‌ها هم باید جزو چک لیست تخریب ساختمان شما باشد.
علاوه بر اطلاع دادن تاریخ آغاز و پایان تخریب به همسایه‌ها حداقل یک‌هفته پیش از آغاز عملیات، شما باید بررسی کنید که آیا دیوار مشترکی با ساختمان آنها وجود دارد یا خیر. برای تشخیص دیوار مشترک، مهندس ناظر باید از ساختمان‌های همسایه(ها) بازدید کند.
اگر این مسئله تایید شد، دیوار مشترک باید تا درز انقطاع با چکش و قلم (به دلیل حساسیت‌اش) تخریب شود. پس از تخریب هم باید روی دیوار همسایه پلاستیک ضخیم کشید تا به خاطر باد و باران دچار نم و رطوبت نشود. اگر هم دیوار ضعیف باشد، باید آن را مقاوم‌سازی کرد.
چهار. جمع‌آوریِ تجهیزات ساختمان
برای آغاز تخریب، چیزی به جز بدنه‌ی ساختمان نباید وجود داشته باشد. این یعنی هر وسیله‌ای که قابل جدا شدن است، باید پاکسازی و به خارج از ساختمان منتقل شود. منظور چنین تجهیزاتی است:
- آسانسور
- درب‌ها و پنجره‌ها (جداسازیِ شیشه‌ها و چارچوب‌های بازشو)
- سقف کاذب
- کابینت‌ها و سایر وسایل آشپزخانه مانند هود، سینک، گاز رومیزی
- شیرآلات و دیگر تجهیزات سرویس‌های بهداشتی
- کلیدها، پریزها، چراغ‌ها، لوسترها و سیمکشیها
- تجهیزات گرمایشی/سرمایشی و لوازم موتورخانه
- لوله‌ها و کانال‌ها
- سنگ‌ها، کاشی‌ها و تزئینات داخلی
- عایق رطوبتی بام و مصالح شیب‌بندی
- و ...
اینکار هم روند تخریب را سریع‌تر، ساده‌تر و امن‌تر می‌کند، هم امکان بازیافت برخی وسایل را به مالک می‌دهد.
پنج. قطع اتصال شبکه فاضلاب (یا پر کردن چاه)
مورد بعد در چک لیست تخریب ساختمان، قطع کردن انشعاب فاضلاب شهری است. اگر ساختمان به سیستم فاضلاب شهری وصل نبوده و چاه جذبی داشته باشد، باید چاه را با نخاله و آهک پر کرد.
توجه داشته باشید که برای پر کردن چاه به هیچ‌عنوان نباید از نخاله‌های ساختمانی استفاده کرد، چون منجر به تجمع جانوران و آلودگی‌های زیست‌محیطی می‌شود.
شش. انجام عملیات تخریب
خودِ تخریب به صورت لایه‌ای و مرحله به مرحله از بالا به پایین (از آخرین طبقه تا کف) انجام می‌شود. بسته به نوع سازه، تعداد طبقه‌ها، موقعیت ساختمان، آزاد یا آزاد نبودن فضا اطراف آن و ...، روش تخریب ساختمان متفاوت خواهد بود.
گاهی به دلیل حساسیت موقعیت ساختمان، تخریب باید به صورت دستی و توسط نیروی انسانی انجام شود. اما گاهی می‌توان تخریب را به صورت مکانیکی و با ماشین‌آلات هیدرولیکی انجام داد.
روش‌های تخریب ساختمان به این دو مورد محدود نشده، و حتی بعضا موقعیت ساختمان طوری است که می‌توان آن را با انفجار کنترل‌شده تخریب کرد. این روش سریع و نسبتا کم‌هزینه است، اما مجوزها و اصول ایمنی سختگیرانه و تخصصی‌ای دارد.
در هرصورت، این مرحله‌ی حیاتی باید به دست نیروی انسانی باتجربه با گواهینامه‌های فنی و رسمی و تجهیزات مناسب انجام شود.
هفت. انتقال نخاله‌ها، آماده‌سازی پی و آغاز ساخت‌وساز
آخرین مراحل تخریب ساختمان مربوط به این سه کار می‌شود. بین اینها، خارج کردن ضایعات از محل تخریب بسیار مهم است و باید طبق یک برنامه‌ریزی دقیق به سرعت انجام شود. نخاله‌ها را نباید در سطل‌های زباله شهری دفع کرد، و بایستی آنها را به محل نخاله‌های ساختمانی انتقال داد.
بسته به نوع تخریب و حجم نخاله‌ای که تولید می‌شود، از ماشین آلات مختلفی برای اینکار استفاده می‌شود. پس از انتقال نخاله‌ها نیز همه چیز برای کندن پی و شروع عملیات ساخت‌وساز یا نوسازی آماده است.
اصول تخریب ساختمان
مراحل اداری و عملی تخریب ساختمان را بررسی کردیم. اینجا می‌خواهیم اصول و نکات ایمنی اینکار را مرور کنیم.
برنامه‌ریزی
اکیدا توصیه می‌شود که بدون آماده کردن برنامه کار را آغاز نکنید. برنامه‌ریزی دقیق، هرگونه خطا و خطری که ممکن است پروژه را تهدید کند به حداقل می‌رساند. مهمترین مواردی که هنگام آماده کردن برنامه باید به آنها توجه کنید عبارت‌اند از:
- محل ساختمان و فاصله آن با سازه‌های مجاور، خیابان‌ها و ...
- سیستم‌های پشتوانه ساختاری سازه
- مشخص کردن روش تخریب برای هربخش و ترتیب انهدام اجزا
- تاریخ آماده شدن کلیه ابزار تخریب، چه دستی و چه مکانیکی
- تعیین موارد ایمنی و هشدارها برای جلوگیری از خطرات احتمالی
- روش انتقال نخاله‌ها و ضایعات
- زمان انجام پروژه و پایان عملیات
نکات ایمنی تخریب ساختمان
موارد ایمنی شاید مهمترین بخشِ اصول تخریب ساختمان باشند. این نکات شامل بهترین روش‌هایی می‌شود که کلیه خطرات احتمالی در سایت پروژه را کاهش می‌دهد یا به کلی آنها را از بین می‌برد. منظور چنین مواردی است:
- آگاه کردن کارگرها و مهندس‌ها از کلیه خطرات به ویژه سقوط افراد و اشیا
- بیمه شدن ساختمان برای کلیه حوادث توسط مجری
- جمع‌آوری و خارج کردن کلیه مواد نفتی، قابل اشتعال، معدنی و شیمیاییِ خطرناک پیش از آغاز عملیات. مثلا اگر در بخشی از خانه آزبست کار شده است، باید توسط افراد متخصص با رعایت کلیه نکات جمع‌آوری و معدوم شود
- داشتن لوازم آتش نشانی در سایت تخریب تا پایان عملیات
- جدا کردن برق‌گیر از ساختمان پیش از آغاز عملیات، و در صورت لزوم نصب و راه‌اندازی مجدد آن در نزدیک‌ترین فاصله
- بررسی اثرات ضربه‌ای مقاطع سازه‌ایِ تخریب‌شده روی سقف‌ها و زمین، برای جلوگیری از آسیب به تاسیسات زیرزمینی و ایجاد لرزش و مزاحمت برای ساختمان‌های مجاور
- اتخاذ تمهیداتی برای جلوگیری از مشکلات صدا، گردوخاک و ... برای کارگرها (برای مثال، با تهیه تجهیزاتی مانند عینک، دستکشو ماسک ایمنی)
ترتیب تخریب
یکسری اصول تخریب ساختمان هم مربوط به ترتیب تخریب بخش‌های گوناگون سازه مربوط می‌شود. بالاتر گفتیم که تخریب به از بالا به پایین و از آخرین طبقه تا کف انجام می‌شود. اکیپِ تخریب هم ابتدا دیوارهای خارجی و بالکن (یعنی سازه‌های طره‌ای و پیش‌آمده) و بعد از آن دیوارهای داخلی را خراب خواهد کرد.
در ادامه مهمترین نکات ترتیب تخریب را می‌بینید:
- اگر اسکلت ساختمان فلزی و سقف آن از نوع طاق ضربی باشد، ابتدا طاق ضربی تخریب می‌شود. سپس دیوارها خراب شده، و اسکلت فلزی از بالاترین سقف به سمت پایین برچیده می‌شود.
- اگر اسکلت ساختمان فلزی و سقف آن از نوع تیرچه بلوک باشد، ابتدا سقف‌ها تخریب می‌شوند. سپس دیوارهای هرطبقه با چکش هیدرولیکی خراب شده، و اسکلت فلزی از بالاترین قسمت به سمت پایین برچیده می‌شود.
- اگر اسکلت ساختمان بتنی و سقف آن از نوع دال دو طرفه (تاوه بتنی) باشد، از بالاترین طبقه به سمت پایین با چکش هیدرولیکی تخریب می‌شود.
- سقف و سایر بخش‌های بزرگ سازه به صورت یکباره تخریب نمی‌شوند تا ناگهان فرو بریزند. تخریب‌های این چنینیِ این بخش‌ها می‌تواند منجر به ریزش ناگهانی سایر قسمت‌های سازه شود. برای برش تیرها ابتدا مهار و سپس بریده می‌شوند.
- در راستای مورد قبل، مقاوم‌سازی از دیگر اصول تخریب ساختمان است. به این ترتیب که اگر پایداری سازه‌ای تیرها به دلیل خراب شدن قیدهای آنها به خطر بیفتد، باید پیش از برداشتن قیدها آنها را با سیستم‌های مهار‌کننده مناسب تقویت کرد.
- در طول عملیات، از آغاز تا پایان، نباید هیچ راه خروجی را تخریب کرد؛ مگر اینکه با راه دیگری جایگزین شده باشد.
نکات مربوط به ضایعات
بخش دیگری از اصول تخریب ساختمان مربوط به نخاله‌ها و نحوه جمع‌آوری، انتقال و دفع آنها می‌شود. برای نمونه:
- در صورت تخریب مکانیکی، کلیه ماشین‌آلات باید وزنه تعادلی داشته باشند و روی سطحی صاف و محکم کار کنند. کابین ماشین‌ها هم باید شیشه ضد ضربه داشته باشید تا پرتاب و برخورد احتمالی نخاله‌ها به ماشین به اپراتور آسیبی نزند.
- پیش از حذف دیوارهای خارجی، داخلی و کف، باید نخاله‌های طبقه بالا جمع‌آوری و در محل مناسبی انبار شود. محل جمع‌آوری ضایعات نباید برای ساختمان‌های مجاور و عابران مزاحمت ایجاد کند. همچنین، نباید فضای کار کارگرها و ماشین‌آلات را محدود کند.
- مصالح ناشی از تخریب نباید روی کف طبقه‌ها (فراتر از ظرفیت باربریِ مجاز آنها) انباشته شوند. بنابراین مطمئن شوید که ضایعات روی سقف‌ها تلنبار نمی‌شوند. این مصالح باید در فواصل زمانی مناسب بارگیری و به محل‌های مجاز منتقل شوند.
- نخاله‌های تخریب نباید به صورت سقوط آزاد به بیرون پرتاب شوند. تنها از درون کانال‌های چوبی یا فلزی می‌توان اینکار را انجام داد. در این صورت هم شیب کانال‌ها باید بیشتر از 45 درجه باشد و از چهارطرف کاملا مسدود شوند. دهانه‌های خارجی آنها هم باید مجهز به دریچه‌ای محکم باشد.
- نخاله‌هایی که قابلیت استفاده مجدد و بازیافت را ندارند، و همچنین آهن‌آلات فرسوده و مستهلک باید برای کاربری‌های غیر سازه‌ای به خارج از کارگاه منتقل شوند.
در پایان
امیدواریم حالا دید بهتری از مراحل تخریب ساختمان و قوانین مربوط به آن داشته باشید. یادآوری می‌کنیم که موارد یادشده تمام نکات و اصول مربوط به اینکار نیستند، و ما صرفا تلاش کردیم مهمترین موارد این عملیات را برای شما جمع‌آوری کنیم.
با توجه به مصالح و تجهیزات جدیدی که در ساختمان‌ها به کار می‌روند، دستگاه‌ها و روش‌های جدیدی که معرفی می‌شوند، تغییر قوانین شهرداری و ضابطه‌های مربوط به ساخت‌وساز، تراکم هرچه بیشتر بافت شهری که چالش‌های عملیات تخریب را بیشتر می‌کند و ... نمی‌توان مراحل و اصول تخریب ساختمان را یک لیست ثابت فرض کرد.
از طرف دیگر، از آنجا که تخریب غیر اصولی خسارات مالی و حتی جانی خواهد داشت، باید چنین پروژه‌هایی را به تیم‌های متخصص، بادانش و مجهزی سپرد که با کلیه روش‌ها، مراحل و نکات ایمنیِ آنها آشنا هستند. «خدمت از ما» دسترسی شما به این متخصصان را از همیشه سریع‌تر و ساده‌تر کرده است.
در این بازار بزرگ خدمات ضمن دسترسی به شرکت‌های برگزیده، می‌توانید هزینه را رایگان از آنها بپرسید، سوابق و مدارک‌شان را بررسی کنید، امتیازها و نظر مشتریانِ قبلی آنها را ببینید و با اکیپ تخریب ایده‌آل در شهرتان ارتباط بگیرید.
متخصص هر کاری را پیدا کنید
