انواع روش های تخریب ساختمان

در تعریف تخصصی، «تخریب» شامل هر اقدامی‌ست که برای جدا کردن مصالحِ ساختمان به منظور حذف، نوسازی یا بازسازی تمام یا قسمتی از سازه انجام می‌شود. به دلیل اینکه ساختمان‌ها هم مانند هرچیز دیگر عمر مشخصی دارند، تخریب (به دلایل گوناگون) نهایتا برای آنها لازم می‌شود.

با ما همراه باشید تا انواع روش های تخریب ساختمان را، از سنتی‌ترین تا مدرن‌ترین، به همراه مزایا و معایب هرکدام بررسی کنیم.

انواع روش های تخریب ساختمان

روش‌هایی که در ادامه می‌بینید، معمولا بیشترین کاربرد را برای سازه‌های بتنی دارند:

تخریب ساختمان به روش دستی

بین روش های تخریب ساختمان، روش دستی از قدیمی‌ترین روش‌هاست. همان‌طور که حدس می‌زنید، در تخریب دستی کار از صفر تا صد توسط نیروی انسانی انجام شده، و ماشین‌آلات مکانیکی در روند آن دخالتی ندارند.

در این روش، تخریب از بالاترین طبقه شروع شده و با هدایت مهندس پروژه به شکلی آرام و پیوسته به کف زمین می‌رسد. به این صورت که ابتدا کف‌ها، سپس تیرهای فرعی و اصلی، ستون‌ها، دیوارهای برشی و در آخر فونداسیون خراب و برچیده می‌شود.

مهمترین وسایلی که در تخریب ساختمان به روش دستی استفاده می‌شوند اینها هستند:

• چکش تخریب یا بتن‌کن
• پتک برای تخریب دیوارهای کوچک و سازه‌های کم ارتفاع
• بیل برای برداشتن نخاله‌ها
• فرغون برای حمل نخاله‌ها
• کلنگ، چکش و تیشه برای کندن
• قلم تخریب برای خراب کردن قسمت‌های حساس (مانند دیوارهای مشترک)
• دیلم برای بلند کردن اجسام
• و نهایتا فرز که بیشتر برای بریدن میلگردها کاربرد دارد و نه برای فرآیند اصلیِ تخریب

مزایای تخریب دستی

• روش تخریب ساختمان با نیروی انسانی هزینه کمتری دارد.
• به دلیل روند آهسته و مرحله به مرحله‌ی تخریب توسط کارگرها، می‌توان بسیاری از مصالح را بازیافت کرد.
• تخریب به این روش اثرات زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد.

معایب تخریب دستی

• مدیریت کارگرها و نظارت بر کار آنها می‌تواند دشوار باشد.
• در مقایسه با دیگر روش های تخریب ساختمان، این روش زمان زیادی می‌برد.
• در صورت سر زدن خطا از نیروی انسانی نه تنها ممکن است جان خود او به خطر بیفتد، بلکه خسارت‌های سنگینی به پروژه تخریب تحمیل می‌شود.
• این روش بیشتر برای ساختمان‌های قدیمی جوابگوست، و برای ساختمان‌های جدید و چندطبقه چندان مناسب نیست. (گاهی اوقات تخریب چنین سازه‌هایی به روش دستی عملا ممکن نیست)

تخریب ساختمان به روش مکانیکی (ماشین‌ هیدرولیکی با بازوی کوتاه/بلند)

روش تخریب ساختمان با دخالت ماشین‌آلات از رایج‌ترین روش‌ها برای خراب کردن انواع سازه‌هاست. اینجا هم فرآیند خراب کردن از بالاترین طبقه آغاز شده و نهایتا به کف می‌رسد.

برای تخریب مکانیکی، ابتدا ماشین با جرثقیل به سایت منتقل می‌شود. سپس در طبقه‌های مختلف ایستگاه‌هایی زده می‌شود تا ماشین بتواند کار را انجام دهد. برای جابه‌جایی ماشین‌آلات بین طبقات یا از جرثقیل استفاده می‌شود، یا برای رفت‌وآمدشان رمپ می‌زنند. شیب این رمپ‌ها توسط تولید‌کننده ماشین تعیین شده، و نباید از نسبت 1.75 به 1 بیشتر شود.

ظرفیت طبقه‌ها برای تحمل وزن ماشین‌آلات و بار ناشی از کارکردن‌شان هم باید بررسی شود. اگر کف استحکام لازم را نداشته باشند، زیر طبقه‌ی در حال تخریب شمع‌گذاری می‌شوند. محدوده شمع‌گذاری نیز علامت گذاری شده ماشین‌ها از محدوده‌ی آن خارج نشوند و خطر ایجاد نکنند.

این مراحل به روش تخریب ساختمان با «ماشین‌ هیدرولیکی با بازوی کوتاه» مربوط می‌شود. در صورت استفاده از «ماشین‌ هیدرولیکی با بازوی بلند» کار ساده‌تر می‌شوند. به لطف بازوی بلند آنها، عملیات تخریب با این ماشین‌ها از بیرون سازه انجام می‌شود و دیگر به زدن ایستگاه، مقاوم‌سازیِ کف‌ها و ... احتیاجی نیست.

در این حالت باید محدوده‌ای در اطراف سازه به عنوان منطقه امن برای سقوط آوار مشخص شود. حداقل فضای آزاد بین ماشین و ساختمان هم نصف ارتفاع سازه است.

مزایای تخریب با ماشین‌آلات

• به طور کلی، تخریب مکانیکی سرعت خوبی دارد.
• این روش امکان مانور بالا و دسترسیِ آسانی دارد. حتی می‌توان تخریب زیر آب را هم به کمک این دستگاه‌ها انجام داد.

معایب تخریب با ماشین‌آلات

• تولید گردوغبار، ارتعاش و آلودگیِ صوتی از ویژگی‌های نه چندان مثبت این روش است.
• تخریب با ماشین‌ هیدرولیکی بازوبلند (به رغم مزایای متعددش) بیشتر برای پروژه‌های خارج از شهر کاربرد دارد. تنگ بودن کوچه‌ها و ازدحام ساختمانیِ مناطق شهری استفاده از این ماشین‌آلات را غیر ممکن می‌کند.
• ساختمان‌ها مرتفع را نمی‌توان به این روش تخریب کرد.

تخریب ساختمان با کابل فولادی

از نظر تخصصی، تخریب با کشش طناب سیمی هم از انواع روش های تخریب ساختمان به صورت مکانیکی محسوب می‌شود، چون در آن از ماشین‌آلات استفاده می‌شود. در این روش، از یک ماشین جابه‌جاکننده مجهز به کابل فولادی (ترجیحا روکش‌دار) برای پایین کشیدن اجزای سازه استفاده می‌شود.

مزایا و معایب این روش کم‌وبیش مشابه مورد قبل است.

تخریب ساختمان با گوی تخریب

استفاده از گوی تخریب برای خراب کردن سازه‌ها در ایران، به ویژه سازه‌های بتنی، به شدت معمول است. این روش تخریب ساختمان از قدیمی‌ترین متدها هم است، اما با رواج ماشین‌آلات هیدرولیکی کمتر و کمتر استفاده می‌شود.

دستگاه گوی تخریب در واقع یک گوی فولادی با وزن بیشتر از شش تن و یک بازو (وصل‌شده به جرثقیل زنجیردار یا ماشین سنگین دیگر مانند لودر و بولدوزر) است. تخریب هم با خوردنِ گوی به سازه انجام می‌شود، البته به دو روش:

• روش عمودی، که در آن گوی از بالا روی ساختمان رها می‌شود.
• روش آونگی، که در آن گوی به صورت رفت و برگشتی هم‌جهت با بازوی دستگاه به ساختمان برخورد می‌کند.

جالب است بدانید که شکل گوی در دستگاه‌های جدید دیگر کاملا کروی نیست، و بیشتر شکلی گلابی-مانند دارد. این تغییرشکل باعث می‌شود که گوی پس از تخریب (سقف و دیوار)، راحت‌تر خارج شود و برگردد و داخل مصالح تخریب‌شده گیر نکند.

مزایای تخریب با گوی تخریب

• در مقایسه با انواع روش های تخریب ساختمان، خراب کردن بنا با استفاده از گوی تخریب سرعت نسبتا خوبی دارد.

معایب تخریب با گوی تخریب

• هنگام تخریب با گوی تخریب، امکان دارد ساختمان‌های اطراف، خطوط زیرزمینی، شبکه‌های آب و برق و سایر زیرساخت‌ها صدما ببینند.
• این روش بیشتر برای ساختمان‌های مخروبه، صنعتی و سیلو‌های دور از شهر کاربرد دارد؛ چون اطراف دستگاه باید فضای خالی زیادی باشد تا سازه‌های دیگر آسیبی نبینند.
• برای کنترل جرثقیل حتما باید از نیروی انسانی با مهارت بالا کمک گرفت.

تخریب ساختمان با انفجار

تخریب به صورت انفجاری از تخصصی‌ترین روش های تخریب ساختمان است، که در مقایسه با گزینه‌های دیگر دانش، تجربه، برنامه‌ریزی و محاسبات بیشتری را می‌طلبد.

برای تخریب انفجار یکباره انجام نمی‌شود؛ بلکه پیش از عملیات، سازه پیش‌تضعیف می‌شود. در این مرحله تکیه‌گاه‌ها از طریق برش و برداشتن قسمتی از سازه مانند دیوارهای برشی یا ستون‌ها، ضعیف و باریک می‌شوند. اینکار به شکلی انجام می‌شود که نهایتا سازه پس از تضعیف همچنان پایدار و سرِ پا باشد.

هدف از پیش‌تضعیف اطمینان از تخریب اصولی با حداقل میزان مواد منفجره (دینامیت،آنفو و چاشنی)، کم‌ترین میزان ارتعاش، کمترین آلودگی زیست‌محیطی و نهایتا کاهش هزینه‌هاست.

بسته به وضعیت اطراف ساختمان، انفجار و در واقع سقوط به دو شکل انجام‌پذیر است:

• سقوط به طرفین: اگر کنار ساختمان آزاد باشد، این نوع تخریب مناسب است. در این روش پیش‌تضعیف و انفجار طوری برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود که سازه به سمت مشخصی سقوط کند. مثلا اگر بخواهیم سازه به چپ فرو بریزد، مواد منفجره در ستون‌های همان سمت کار گذاشته می‌شوند. در صورت لزوم، از کابل‌های فولادی هم برای کنترل جهت سقوط استفاده می‌شود.
• سقوط در جای خود (سقوط درختی): اگر اطراف ساختمان فضای آزاد نباشد، مهندسی تخریب طوری انجام شود که ساختمان در مکان خودش سقوط کند. در این حالت، مواد منفجره به قدری در طبقه‌های پایین ساختمان کار گذاشته می‌شوند که پس از انفجار ساختمان به یکبار تخریب شود و به طرفین متمایل نشود. این روش تخریب ساختمان کمی پیچیده و کنتر رایج است.

مزایای تخریب به صورت انفجاری

• با پیش‌تضعیف اصولی، هزینه‌های گوناگونِ تخریب بسیار کاهش می‌یابد.
• زمان تخریب در این روش بسیار کوتاه است.
• هزینه این روش اصلا زیاد نیست.

معایب تخریب به صورت انفجاری

• این روش گردوخاک و ارتعاش صوتیِ زیادی تولید می‌کند و در واقع آلودگیِ زیست‌محیطی دارد. بسته به حجم سازه، حتی ممکن است تا چندماه پس از تخریب هم پاکسازیِ منطقه از اثرات پروژه ادامه داشته باشد. امکان پرتاپ اجزای (خردشده‌ی) سازه هم خطر دیگری‌ست که باید به آن توجه کرد.
• آلودگی صوتیِ تخریب انفجاری زیاد است. به همین خاطر، باید شعاع زیادی (حدود 2.5 برابر ارتفاع ساختمان) به عنوان منطقه محافظت‌شده از سکنه خالی شود. موضوعی که این روش را برای موارد شهری تا حد بسیار زیادی بلااستفاده می‌کند.
• ترتیب انفجارها، کنترل لرزش زمین، سن بنا و ساختمان‌های اطراف باید به دقت توسط متخصص بررسی و رعایت شوند تا از بروز خسارت جلوگیری شود. پیش‌بینیِ نحوه انفجار، آنالیز سازه با شبیه‌سازی نرم‌افزای و بعضا مدلسازی سه‌بعدی بنا هم لازم است.
• عمل نکردن مواد منفجره یا انهدام ناقص از احتمالات این روش است.

تخریب ساختمان با مواد شیمیایی

در این روش روی بتن سوراخ شده، و داخل آن مواد شیمیایی تزریق می‌شود که با منبسط شدن بتن را دچار ترک و نهایتا خرد می‌کنند. این روش با نام تخریب با مواد تخریبی غیرانفجاری (NEDA) هم شناخته می‌شود.

این مواد تخریب‌کننده‌ی استاتیک قدرت مواد منفجره را ندارند. به همین خاطر، معمولا باید در کنار آن از انواع روش های تخریب ساختمان مکانیکی برای فروریزش و حمل ضایعات استفاده کرد.

مزایای تخریب با مواد شیمیایی

• در این روش تخریب بدون سروصدا، بدون لرزش و با حداقل گردوغبار انجام می‌شود.
• می‌توان بتن را به شکلی کاملا کنترل‌شده تخریب کرد.

معایب تخریب با مواد شیمیایی

• این روش تخریب ساختمان هزینه بالایی دارد.
• دمای هوا باید کنترل شود؛ چون تغییرات دماییِ شدید می‌تواند تاثیر مواد تخریب‌کننده روی بتن را کاهش دهد.

تخریب ساختمان با برش اره

مشابه تخریب با مواد شیمیایی، این روش را هم می‌توان به تنهایی یا در کنار انواع روش های تخریب ساختمان برای خراب کردن سازه استفاده کرد. در این روش، قطعه‌های بتنی، دیوارها و دال‌ها را با اره به قطعات کوچک‌تر برش داده می‌شوند.

اره‌ای که برای برش و تخریب انتخاب می‌شود، انواع مختلفی دارد و بسته به نوع پروژه انتخاب می‌شود. به این ترتیب، نهایتا نوع اره است که روی طولِ پروژه و هزینه تمام‌شده آن تاثیر می‌گذارد. اره‌های مختلفی برای برش بتن و سنگ وجود دارد، از جمله اره صفحه دیسکی، اره زنجیری، اره سیمی و اره مخصوص برش دیوار و دال.

مزایای تخریب ساختمان با اره

• این روش برای پروژه‌هایی که قطعه مدنظر دارای حساسیت بالایی دارد و باید به دقت تخریب شود بسیار مناسب است.
• ایجاد سروصدا و ارتعاش با این روش بسیار کم است.

معایب تخریب ساختمان با اره

• برای اجرای این روش باید از تجهیزات مناسب و متخصصان حرفه‌ای کمک گرفت، که می‌تواند هزینه را کمی افزایش دهد.

تخریب ساختمان با ربات بتن‌خوار

ربات‌‌ بتن خوار ERO با استفاده از آب تحت فشار (معروف به آب تخریب یا Hydro-Demolition) سطح بتن را می‌شکند، آن را از میلگردها جدا می‌کند و مواد باقیمانده را به داخل می‌کشد. به دلیل عملکرد عالی‌اش در برهنه کردن میلگردها، این ربات برای پروژه‌های بازسازی بسیار مناسب است.

مزایای تخریب با ربات بتن‌خوار

• امکان بازیافت مصالح برای تهیه بتن جدید را فراهم می‌کند.
• تخریب را بدون ایجاد گردوغبار و ضایعات انجام می‌دهد.
• روند تخریب را کنترل‌پذیر می‌کند.

معایب تخریب با ربات بتن‌خوار

• ممکن است دسترسی به اکیپ‌هایی که تخریب را به این روش انجام می‌دهند، دشوار باشد.

تخریب ساختمان به روش Tecorep

روش تخریب ساختمان Tecorep یا «سیستم بازتولید زیست‌محیطی تایس»، از روش‌های نوینِ تخریب است که هنوز در کشور ما رایج نشده. خالق این روش یک شرکت ژاپنی به نام تایسی (Taisei) است.

در این سیستم، ابتدا یک قاب یا کلاهک فولادی در آخرین طبقه ساختمان قرار می‌گیرد. به جای برداشتن سقف طبقه آخر، سقف با چندین جک هیدرولیکی 20 متری که روی تیرهای دوطبقه پایین‌تر قرار می‌گیرد، نگه داشته می‌شود و همه المان‌های دو طبقه‌ی زیرین (ستون‌ها، تیرها و ...) خراب می‌شود.

سپس، جک‌ها سقف را پایین می‌آورند. این مراحل آنقدر تکرار می‌شوند تا ساختمان کامل از بین برود.

مزایای تخریب Tecorep

• این روش اصطلاحا بسیار تروتمیز است. علاوه بر اینکه قاب فولادی از از پخش گردوغبار جلوگیری می‌کند و آلودگیِ صوتی حداقل است، از بیرون هیچ نشانی از تخریب مشاهده نمی‌شود. فقط کوتاه شدن تدریجیِ ساختمان دیده می‌شود.
• این روش از پرکاربردترین و موثرترین روش های تخریب ساختمان برای ساختمان‌های مرتفع و برج‌هاست.

معایب تخریب Tecorep

• عملا نمی‌توان ایراد خاصی را به این روش نسبت داد، جز اینکه در کشور ما در دسترس نیست.

برای تخریب ساختمان به اکیپی حرفه‌ای احتیاج دارید؟

امیدواریم که حالا دید بهتری از انواع روش های تخریب ساختمان و مزایا و معایب هریک داشته باشید. همان‌طور که دیدید، تخریب ساختمان از گذشته تا امروز تغییرات زیادی به خود دیده است؛ اما همچنان در عملیات ساختمانی معمولا به عنوان اولین و حساس‌ترین مرحله شناخته می‌شود.

دلیل آن هم ساده است: چون تخریب غیر اصولی خسارات مالی و حتی جانی خواهد داشت. به همین خاطر، حیاتی‌ست که چنین پروژه‌هایی را به تیم‌های متخصص و مجهز سپرد تا بهترین روش تخریب ساختمان مشخص شده و عملیات با روش‌های دقیق انجام شود.

«خدمت از ما» دسترسی شما به این متخصصان را از همیشه ساده‌تر کرده است. در این بازار بزرگ خدمات ضمن دسترسی به شرکت‌های برگزیده، می‌توانید هزینه را رایگان از آنها بپرسید، سوابق و مدارک‌شان را بررسی کنید، امتیازها و نظر مشتریانِ قبلی آنها را ببینید و با گزینه ایده‌آل در شهرتان ارتباط بگیرید.