اصول لوله کشی ساختمان

توجه به اصول لوله کشی ساختمان، خشت اول موفقیت پروژه‌های ساخت و ساز است. لوله کشی آب سرد و گرم، فاضلاب، برق، گاز و ... همه قوانین مشخصی دارند که با هدف حفظ کاراییِ سیستم، آسایش و امنیت کاربران تدوین شده‌اند.

در این راهنمای جامع، مهمترین اصول لوله کشی ساختمان در تاسیسات مختلف را مرور می‌کنیم. با ما همراه باشید.

اصول لوله کشی ساختمان

اصول لوله کشی ساختمان کارایی سیستم و آسایش و آرامش کاربران را تضمین می‌کند، صرف نظر از اینکه چه ماده‌ای در لوله‌ها جریان داشته باشد.

این اصول شامل یکسری موارد کلی (شامل اینکه مسیر لوله‌ها باید کمترین پیچ‌وخم را داشته باشد، جنس و قطرشان باید به درستی انتخاب شوند، نقشه تمام لوله کشی‌ها باید از پیش آماده باشد تا عدم تداخل‌شان با یکدیگر تضمین شود، هزینه خدمات باید طبق نرخنامه اتحادیه لوله کشی باشد ...) و یکسری موارد جزئی‌تر می‌شود.

در ادامه، این اصول را به تفکیک برای پروژه‌های لوله کشی آب، فاضلاب، برق، گاز و پکیج بررسی می‌کنیم.

استاندارد لوله کشی آب ساختمان

لوله کشی آب به دو روش انشعابی و کلکتوری (که جدیدتر است) انجام می‌شود. در هردو حالت، پیش از آغاز، نقشه‌ی کار باید توسط کارشناس طراحی و به مجری(ها) تحویل داده شود.

صرف نظر از اینکه چه روشی برای اجرای سیستم نهایی می‌شود، یکسری استانداردها هستند که باید رعایت شوند. این قانون‌ها متعدد هستند و برای درک ساده‌تر تفکیک‌شان کرده‌ایم:

استانداردهای جای‌گذاری و محل نصب

• لوله‌های آب سرد و گرم باید نزدیک به دیوارها، تیغه‌ها و سقف‌ها، و به روشی غیر از روش کف‌خواب نصب شوند. اگر چاره دیگری نباشد، محل لوله‌های عمودی باید طوری مشخص شود که طول لوله‌های کف‌خواب کوتاه‌ترین اندازه ممکن را داشته باشد.
• استاندارد لوله کشی آب ساختمان درباره فاصله مناسب بین لوله‌های آب و فاضلاب هم باید رعایت شود. اگر این لوله‌ها نزدیک به هم اجرا شوند، در صورت نشت فاضلاب، لوله کشی آب بلااستفاده خواهد شد.
• لوله‌های آب سرد و گرم باید از یکدیگر و دیگر لوله‌های ساختمانی هم فاصله مناسبی داشته باشند، تا اقدامات مربوط به عایق‌کاری و تعمیرات لوله کشی ساختمان اصفهان (یا هرشهر دیگری) به راحتی انجام شود.
• لوله‌ها باید در عمق مناسب مدفون شوند. به عبارت دیگر، لوله کشی باید با عمق بستر تناسب داشته باشد. عمق بالا فشار مصالح به لوله‌ها را افزایش می‌دهد، عمق‌های پایین هم احتمال برخورد با اجسام مختلف را بالا می‌برد. در هردو حالت، لوله‌ها آسیب‌پذیر خواهند بود و به زودی دچار نشتی و شکستگی می‌شوند.
• طبق استاندارد لوله کشی آب ساختمان، اگر لوله‌ها در فضای آزاد اجرا شده باشند، باید در برابر عوامل محیطی با متریال مناسب عایق‌سازی شوند.
• لوله‌های افقی باید شیب یکنواختی برابرِ (حداقل) 1 سانتی‌متر در هر 1000 سانتی‌متر به سمت نقاط پایین شبکه داشته باشند. به این ترتیب، لوله‌ها شکم نمی‌دهند و در صورت لزوم می‌توان آن‌ها را خالی کرد. اگر اینکار ممکن نباشد، باید مسیرهای فرعی در طول خطوط برای تخلیه ایجاد شده و لوله از این نقاط به صورت عمود به ارتفاع بالاتر بروند.
• در لوله کشی‌های انشعابی، شیب انشعاب‌ها باید به سمت لوله‌های عمود و یا لوله‌های اصلی باشد.
• برای سهولتِ تعمیرات لوله کشی ساختمان در مشهد و دیگر شهرها، و همچنین مدیریت موثر شرایط اضطراری، علامت‌گذاری لوله‌ها و شیرآلات توصیه می‌شود.
• در ساختمان‌های مرتفع، لازم است که از پمپ برای تامین فشار آب استاندارد در طبقه‌های بالایی استفاده کرد.

استانداردهای قطر و جنس لوله‌ها (و اتصالات)

• استاندارد لوله کشی آب ساختمان اعلام می‌کند که لوله استفاده‌شده برای پروژه‌ها نباید در برابر خوردگی آسیب‌پذیر باشد. به طور خلاصه بین گزینه‌های موجود در بازار، لوله‌های پلیمری و پنج‌لایه بهترین مدل‌ها برای اجرای سیستم‌های آب خانگی هستند.
• قطر زیاد لوله‌ها باعث کلافگیِ ساکنان و قطر کم باعث فشار بالا و آسیب به خطوط می‌شود. قطر لوله‌ها باید طبق فرمول "سرعت جریان (آب در لوله)=دبی حجمی جریان/مساحت سطح مقطع لوله" محاسبه شود. سرعت جریان عددی ثابت در استاندارد نظام مهندسی‌ست؛ با داشتن این عدد و دبی لازم، قطر به دست می‌آید.
• مجری باید روی عملکرد و نام اتصالات لوله کشی اب تسلط داشته باشد، و جنس آنها را با توجه به جنس لوله‌ها مشخص کند. البته چنداستاندارد دیگر درباره نحوه استفاده از این اتصالات وجود دارد، برای نمونه:
  • استفاده از اتصالات فلزی در لوله کشی آب سرد/گرم مجاز نیست، و تنها می‌توان از نمونه‌های استیل و پلاستیکی استفاده کرد.
  • استاندارد لوله کشی آب ساختمان "جوشکاری" را تا جای ممکن مجاز نمی‌داند، چون باعث تمرکز تنش و آسیب‌های بعدی می‌شود.
  • اتصال لوله‌های هم‌جنس همواره با اتصالات هم‌جنس انجام می‌شود. اگر جنس لوله‌ها با هم همخوانی نداشته باشد، باید از اتصالات پلاستیکی استفاده کرد.
  • اتصال مغزی بیشتر برای لوله‌های از داخل رزوه، و اتصال ماسوره بیشتر برای لوله‌هایی با قطر نابرابر و با رزوه خارجی کاربرد دارد.
  • برای اتصال لوله‌های فشار بالا، تنها باید از اتصال فلنجی استفاده کرد.

توجه: جنس مناسب برای لوله کشی آب در بخش‌های مختلف ساختمان می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال، در استخرها از لوله‌های پلی‌اتیلن HDPE و LDPE استفاده می‌شود، که قیمت لوله کشی استخر را کمی افزایش می‌دهد. اما این پروژه‌ها با لوله‌های یوپی‌وی‌سی هم انجام‌پذیر هستند.

نهایتا، استاندارد لوله کشی آب ساختمان، بالافاصله استفاده کردن از سیستم اجراشده را مجاز نمی‌داند. پس از پایان لوله کشی، باید سیستم با آب شهری شهر پر شده و تست نشتی انجام شود.

اگر مشکلی نباشد، می‌توانی سیستم را با شل کردن سرپوش‌ها هواگیری کرد. پس از محکم کردن سرپوش‌ها، لوله کشی به پایان رسیده و می‌توان از آن بهره‌برداری کرد.

استاندارد لوله کشی فاضلاب ساختمان

لوله کشی فاضلاب می‌تواند درون زمین یا زیرسقف‌ها (زیرسقفی) انجام شود. حالت اول را می‌توانید به ندرت در ساختمان‌های یک‌طبقه یا ویلایی ببینید؛ اما برای آپارتمان‌ها و اصولا پروژه‌های جدید، اکثرا روش دوم انتخاب می‌شود.

مهمترین بخش سیستم فاضلاب لوله‌های افقی و عمودی هستند. لوله‌های افقی فاضلابِ سرویس بهداشتی، حمام، سینک‌ها و ... را به سمت لوله‌های قائم یا رایزر هدایت می‌کنند، تا نهایتا به فاضلاب شهری منتقل شوند.

گذشته از موارد کلی و برخی همپوشانی‌ها بین اصول لوله کشی ساختمان برای سیستم‌های آب و فاضلاب، این شبکه‌های حیاتی شامل استانداردهای مفصل‌تری می‌شوند. این استانداردها که به دفع صحیح پسماندها و کاهش هزینه تعمیرات کمک می‌کنند، عبارت هستند از:

استانداردهای جای‌گذاری و محل نصب

• یکی از اساسی‌ترین استاندارد لوله کشی فاضلاب این است که فاضلاب آشپزخانه و سرویس بهداشتی باید از یکدیگر جدا باشند. اینکار برای حفظ بهداشت آشپزخانه و جلوگیری از انتشار بوی نامطبوع در آن انجام می‌شود.
• طبق قوانین تدوین‌شده و همان‌طور که باید در نقشه‌کشی رعایت شود، لوله‌های فاضلاب نباید از اتاق آسانسور، بالای تابلوی برق و بالای کانال‌های هوا عبور کنند.
• لوله‌های یو-شکلِ سیفون باید به درستی در تمام بخش‌ها (آشپزخانه، سرویس بهداشتی و ...) نصب شوند تا بوی نامطبوع در فضا پخش نشود، لوله فاضلاب خشک نشود، و حشرات نتوانند وارد خانه شوند.
• لوله‌ها هواکش نیز باید با بالاترین حساسیت اجرا شوند. این لوله‌ها صرفا به خروج بوی نامطبوع کمک نمی‌کنند، بلکه از تخلیه آب سیفون جلوگیری و به تخلیه فاضلاب کمک می‌کند.
• طبق استاندارد لوله کشی فاضلاب، لوله‌های افقیِ سیستم باید با شیب مناسب و یکنواختِ 2% (تا 5% هم ایده‌آل است) اجرا شود. شیب کمتر منجر به کاهش یا قطعیِ جریان فاضلاب می‌شود؛ شیب زیاد هم منجر به تخلیه آب، باقی ماندن مواد جامد در لوله‌ها و گرفتگی می‌شود.
• هنگام جای‌گذاری لوله‌ها در زمین، توصیه می‌شود که در فاصله خالی زیر لوله‌ها از تکه‌های کارتن و مقوا استفاده شود. اینکار از لرزش لوله‌ها و ترک‌خوردگی جلوگیری می‌کند. با ملات هم روی لوله‌ها پوشانده می‌شود تا کاملا محکم شوند. اما نهایتا وزن شیرآلات، شیرهای اصلی و فرعی، کلکتورها و ... نباید روی لوله‌های فاضلاب سنگینی کنند.
• استاندارد لوله کشی فاضلاب شامل محافظت از لوله‌ها در فضای آزاد (روکار) نیز می‌شود. لوله‌های پلاستیکی باید عایق شوند تا نور خورشید و دمای پایین در زمستان به آنها آسیبی نرسانند، و ترکیدگی اتفاق نیفتد.
• در لوله کشیِ زیرسقفی، محل تقاطع دو دیوار باید به صورت عمودی انتخاب شود.
• در آپارتمان‌هایی که بیش از ده‌طبقه دارند، باید هواکش کمکی در مسیر لوله‌های نصب شود. فاضلاب سرویس بهداشتی هم باید از فضای مسکونی طبقه‌های پایین‌تر عبور کند.
• اتصال صحیح لوله کشی به فاضلاب شهری یک اصل دیگر است. لوله کف‌شوی تراس و بالکن نباید به فاضلاب شهری وصل شوند؛ لوله‌های آب باران، پارکینگ، حیاط و زیرزمین هم به همین‌شکل هستند. این فاضلاب‌ها باید وارد چاه جذبیِ ساختمان شوند.
• در نقاطی که لوله‌های عمودی به افقی وصل می‌شوند، حتما باید دریچه‌های بازدید نصب شود. البته به شکلی که دسترسی به آنها کاملا ساده باشد.
• نصب مخزن رسوب‌گیر در لوله کشی نیز نباید فراموش شود. این وسیله ذرات جامد و چربی‌ها را به خود جذب می‌کند و کاراییِ سیستم را بهینه نگه می‌دارد.

در آخر، پس از نصب لوله‌های فاضلاب و پیش از نصب سینک روشویی و سایر تجهیزات، استاندارد لوله کشی فاضلاب انجام یکسری تست‌ها را ضروری می‌داند. برای بررسی استحکام لوله‌ها و رفع مشکلات احتمالی در اتصالات‌شان، باید تست 15 دقیقه‌ای با فشار 6 متر آب انجام شود.

اگر مشکلی نباشد می‌توان سینک‌ها، کاسه توالت و ... را نصب کرد. در غیر این‌صورت، ابتدا باید ایرادات برطرف شوند.

استانداردهای قطر و جنس لوله‌ها (و اتصالات)

• بین گزینه‌های موجود برای اجرای شبکه فاضلاب خانگی، لوله‌های پلیکا، لوله‌های پلی‌پروپیلنِ پوش‌فیت و لوله‌های پلی‌اتیلن فاضلابی هستند. لوله‌‎های کاروگیت (از جنس پلی‌اتیلن با ضخامت بالا) هم بسیار مناسب‌اند؛ اما به دلیل قیمت بالا، اجرای خاص و چندمورد دیگر، تا این‌لحظه همچنان کاربرد کمتری دارند.
• در پروژه‌هایی که به صورت روکار انجام می‌شود (به ویژه در مکان‌های مرطوب)، نصب داکت لوله کشی با متریال مقاوم در برابر آب توصیه می‌شود. در کنار تمام مزایایی که دارند، داکت‌ها صداهای ناشی از عبور سیالات را به شدت کاهش می‌دهند
• استاندارد لوله کشی فاضلاب برای قطر لوله‌ها بسته به کاربری و در واقع حجم مواد زاید متغیر است. با این‌وجود، در اکثر پروژه‌ها از لوله‌های 90 میلی‌متری و 110 میلی‌متری استفاده می‌شود. در بسیاری از منابع، مدل‌های 90 میلی‌متری استانداردتر در نظر گرفته می‌شوند.
• لوله‌های فاضلابی از نظر نحوه اتصال متنوع هستند، مثلا برخی با چسب و برخی به صورت فشاری به هم وصل می‌شوند. اتصالات مناسب با توجه محیط انتخاب می‌شوند. برای نمونه:
  • در سرویس بهداشتی و حمام بیشتر از لوله‌هایی با اتصالات فشاری استفاده می‌شود.
  • در آشپزخانه (همچنین سرویس بهداشتی و حمام) از لوله‌های پوش‌فیت با اتصالات سوکت-مانند استفاده می‌شود.
• اتصالات لوله‌های فاضلاب 45 درجه هستند. اتصالات زانوییِ 90 درچه احتمال گرفتگی را بالا می‌برند.
• بسته به شرایط، استاندارد لوله کشی فاضلاب محکم کردن لوله‌ها با مصالح (سیمان و بتن) را توصیه می‌کند؛ در لوله کشی فاضلاب طبقه‌های هم‌کف، لوله‌ها با حدودا 15 سانتی‌متر سیمان پوشانده می‌شوند تا در جای خود کاملا ثابت و بدون حرکت بمانند.

توجه: این پروژه‌ها معمولا با لوله‌های پلیمری انجام می‌شوند، که تغییرات دمایی منجر به انبساط و انقباض‌شان می‌شود. در روزهای بسیار سرد، این لوله‌ها سریعا کیفیت خود را از دست می‌دهند و حتی ممکن است ترک بخورند. به همین خاطر، توصیه می‌شود که لوله کشی ترجیحا در روزهای گرم با دمای متعادل اجرا شود.

اصول لوله کشی پکیج ساختمان

لوله کشی پکیج به روش‌های تک‌لوله (روشی رایج به ویژه برای پروژه‌های روکار، با امکان لوله‌گذاری در کف یا سقف)، دولوله با برگشت مستقیم (روشی با اجرای ساده، محبوب برای واحدهای کوچکِ مسکونی) و لوله‌کشی با برگشت معکوس (روشی پرکاربرد، مناسب برای پروژه‌های بزرگ) انجام می‌شود.

روش کلکتوری هم بهترین روش برای لوله کشی پکیج محسوب می‌شود، چون از مشکلاتی مانند سروصدا، ترکیدگی و رسوب‌گیری لوله‌ها جلوگیری می‌کند. دوام بالا، صرفه‌جویی در هزینه‌ها، مدیریت جریان آب، افزایش راندمان و امکان تنظیم فشار پکیج هم از مزایای دیگرِ این روش است.

اینجا هم به حداقل رساندن مسیر لوله‌ها و خمیدگی‌ها از اصول لوله کشی ساختمان محسوب می‌شود، تا پمپ فشار کمتری را تحمل کند و گرما با سرعت و کیفیت بهتری در فضا توزیع شود. سایر قوانینی که باید رعایت شوند عبارت هستند از:

استانداردهای جای‌گذاری و محل نصب

• لوله‌های پکیج نباید از بالای اجاق گاز و یا سایر وسایل گرمایشی عبور کنند.
• محل پکیج باید به انشعاب گاز نزدیک، و به انتهای لوله کشی سیستم دسترسی داشته باشد. هرچه فاصله پکیج از کلکتور کمتر باشد نیز بهتر است. فاصله ایده‌آل 2-3 متر است و نمی‌تواند بیشتر از 10 متر باشد.
• لوله کشی پکیج باید به شکلی طراحی و اجرا شود که دستگاه حداقل 100 سانتی‌متر با دیوار روبه‌رو، 15 سانتی‌متر از دیوار یا کابینت کناری و کمتر از 120 سانتی‌متر با زمین فاصله داشته باشد.
• در صورت نصب پکیج در تراس، کمترین فاصله کلاهک تعدیل دودکش تا دریچه آن باید 30 سانتی‌متر باشد. همچنین، دستگاه باید تا جای ممکن پایین‌تر از دریچه دودکش قرار بگیرد؛ چون هرقدر فاصله پکیج از دریچه بیشتر باشد، مکش دستگاه هم بیشتر می‌شود.
• نصب پکیج داخل کابینت با اصول لوله کشی ساختمان منافاتی ندارد، مادامی که درب کابینت به طورت کرکره‌ای باشد و دستگاه بتواند اکسیژن لازم را دریافت کند.
• بهتر است رادیاتورها زیر پنجره‌ها قرار بگیرند تا سرمایی که از طریق آنها وارد محیط می‌شود را از بین ببرند.

پس از پایان کار لوله کشی، باید سیستم را به مدت حداقل 24 ساعت با فشار 14 تا 20 اتمسفر آزمایش کرد، تا مطمئن شویم نشتی و گرفتگی وجود ندارد.

استانداردهای سایز و جنس لوله‌ها (و اتصالات)

• لوله‌های پنج‌لایه و لوله‌های سفید تک‌لایه برای لوله‌گذاری پکیج‌ها بهترین گزینه هستند.
  • در صورت استفاده از لوله پنج‌لایه، معمولا از سایز 25 برای لوله اصلیِ رادیاتورها، از سایز 20 برای آب مصرفی و از سایز 16 یا 20 برای انشعابات فرعی استفاده می‌شود.
  • در صورت استفاده از لوله پنج‌لایه، معمولا از سایز 20 (قطر 20 میلی‌متر) برای انشعاب‌گیری رادیاتور، و از سایز 25 و 32 برای لوله‌های اصلی زیر پکیج (بسته به توکار یا روکار بودن لوله‌ها) استفاده می‌شود.
• به طور کلی طبق اصول لوله کشی پکیج ساختمان، قطر لوله‌های استفاده‌شده باید حداقل 3/4 اینچ و حداکثر 1 اینچ باشد. در صورت استفاده از لوله نمره 1.2 گازی، احتمال کاهش فشار گاز (به ویژه در فصل‌های سرد) به شدت بالا می‌رود و حتی ممکن است پکیج اصلا روشن نشود.
• برای پیچ و خم‌های مسیر باید از زانوی 45 درجه استفاده شود.

اصول لوله کشی برق ساختمان

مشابه موارد بالا (و بعدی) لوله‌گذاری برق هم می‌تواند به صورت روکار یا توکار انجام شود. حالت اول به ندرت کاربرد دارد؛ به همین خاطر استانداردهایی که در ادامه می‌بینید، بیشتر متعلق به روش دوم هستند.

بهترین زمان برای لوله‌گذاری توکار، بعد از گچ خاک و گچ‌کاری است تا سطح دیوارها برای نصب قوطی کلیدهای برق مشخص باشد. وگرنه احتمال دارد قوطی کلیدها بیش از حد در دیوار فرو بروند، کلیدها به درستی داخل قوطی‌ها قرار نگیرند و کنده‌کاری مجدد دیوار لازم شود.

گذشته از موارد پایه مانند نصب لوله‌ها با کوتاه‌ترین مسیر و کم‌ترین پیچ‌وخم، عدم تخریب عناصر باربر سازه برای عبور لوله‌ها و رایزرها و ...، سایر اصول لوله کشی ساختمان برای برق‌کشی را در ادامه می‌بینید:

استانداردهای جای‌گذاری و محل نصب

• لوله‌گذاری مدارهای روشنایی، پریز برق، تلفن، آیفون و غیره باید به صورت مستقل اجرا شود.
• برای جلوگیری از خطر برق‌گرفتگی هنگام نصب تابلو و المان‌های دیگر روی دیوار، لوله‌کشی برق به صورت مورب داخل دیوارها ممنوع است.
• توصیه می‌شود در کف مناطق مرطوب مانند حمام لوله‌گذاری انجام نشود. توجه داشته باشید که طبق قوانین، آشپزخانه از فضاهای مرطوب محسوب نمی‌شود؛ اما اگر سقف کاذب داشته باشد، بهتر است لوله‌ها از روی آن عبور داده شوند.
• شیارزنی روی سقف و کف بتنی، و همپنین پس از اتمام بتن‌ریزی مجاز نیست. مهمترین اصول لوله کشی برق ساختمان برای شیارزنی شامل چنین مواردی‌ست:
  • برای دیوارهای آجری، شیارزنی باید پس از گچ و خاک روی دیوارها و سقف انجام شود.
  • عمق شیارها نباید بیشتر از نصف ضخامت دیوار باشد. سطح لوله‌ها پس از نصب هم باید حداقل 15 میلی‌متر زیر سطح تمام‌شده دیوار قرار بگیرد.
• کلیدها، پریزها، جعبه‌های تقسیم و کشش، همه باید به شکلی نصب شوند که لبه خارجی‌شان با سطح تمام‌شده دیوار هم‌تراز باشد. اگر این المان‌ها پایین‌تر از سطح دیوار قرار بگیرند، باید لبه‌های خارجی آنها را با حلقه‌های قابل تنظیم با سطح دیوار یکسان کرد.
• رایزرهای تاسیسات برقی باید از فضاهای عمومی (مشاعات) ساختمان عبور کنند؛ در طبقه‌ها هم باید دریچه بازدید قفل‌دار در ارتفاع مناسب نصب شود.
• طبق اصول لوله کشی برق ساختمان، بین دو جعبه تقسیم یا وسایل مشابه، نباید بیشتر از چهار خم 90 درجه وجود داشته باشد و باید از جعبه تقسیم کششی در محل مناسب استفاده کرد.
• در نقطه تقاطع لوله‌های برق با لوله‌های تاسیسات مکانیکی، بهتر است محل تقاطع لوله‌های تاسیسات کاملا عایق‌بندی شوند.
• رعایت فاصله‌های مجاز با تاسیسات مکانیکی نیز از اصول مهم است. کم‌ترین ارتفاع نصب کلید، پریز و جعبه فیوز از بخش‌های مختلف به شرح زیر است:
  • کم‌ترین ارتفاع از کف تمام‌شده 30 سانتی‌متر است. اما برای پریز ماشین لباسشویی و ظرف‌شویی باید حداقل 60 سانتی‌متر باشد. در آشپزخانه، پارکینگ و پشت بام هم کم‌ترین ارتفاع 110 سانتی‌متر است.
  • کم‌ترین فاصله از خروجی آب و فاضلاب 30 سانتی‌متر است.
  • کم‌ترین فاصله از سینک 60 سانتی‌متر، و از کابینت‌ها 10 سانتی‌متر است.
  • کمترین فاصله از شیر گاز از دوطرف 10 سانتی‌متر، و از پایین 50 سانتی‌متر است.
  • فاصله تابلو کنتور برق از کنتور گاز در فضای عمومی حداقل 50 سانتی‌متر است.

نهایتا، لوله‌ها باید پس از اجرا به طور موقت مسدود شوند تا نخاله‌های ساختمانی واردشان نشود. وقتی نازک‌کاری تمام شود، می‌توان سیم‌کشی را انجام داد. البته کار تنها پس از بازرسی، آزمایش و تصویب مهندس ناظر پوشیده می‌شود.

اگر لوله‌گذاری در کف انجام شده باشد، ماهیچه‌کشی هم لازم است (مجددا پس از بازدید و تایید). در این حالت باید لوله‌ها را با 2-3 سانتی‌متر ملات سیمان (ماهیچه) پوشاند، تا در برابر آسیب‌های مکانیکی مقاوم باشند.

استانداردهای سایز و جنس لوله‌ها (و اتصالات)

• لوله‌های کاندوئیت فلزی، پی‌وی‌سی، گالوانیزه (سرد، گرم)، پلی‌آمید یا پلیکا، پلی‌اتیلن و خرطومی (پی‌وی‌سی، پلی‌آمید، فولادی یا فلکسی) از لوله‌های مناسب برای لوله‌گذاری برق هستند؛ البته لوله‌های پلی‌اتیلن به دلیل دوام بالا و نصب ساده رایج‌تر هستند. اصول لوله کشی برق ساختمان، استفاده از هریک از این لوله‌ها را در شرایط خاصی مجاز می‌داند.
• لوله‌هایی که در کف‌ها کار می‌شوند، باید از جنس فولاد یا پلاستیک سخت (لوله پلیکا) باشند.
• برای لوله‌گذاری در محل درز انبساط در سقف و کف ساختمان، باید از لوله‌های خرطومی فولادی استفاده کرد که انعطاف‌پذیرند و از آسیب و شکستگی جلوگیری می‌کنند.
• استفاده از لوله خرطومی پلاستیکی به‌صورت روکار و در کف مجاز نیست، و تنها باید به صورت توکار (در واحدهای غیر صنعتی) اجرا شوند. البته استفاده از این لوله‌ها در محیط‌های مرطوب به صورت توکار هم ممنوع است.
• طبق قوانین و اصول لوله کشی برق ساختمان، برای اجرای انشعاب‌ها، زانوها، خم‌ها، سه‌راهی‌ها و چهارراهی‌ها باید از لوازم و تجهیزات مختصِ هرنوع لوله‌ی برق استفاده شود.
• در محل ورود لوله برق به جعبه تقسیم، تابلو و ... باید از بوشینگ مناسب با نوع لوله استفاده شود تا کابل آسیب نبیند.
• در مورد لوله‌های توکار، بست‌ها باید دوپیچ و از نمونه‌هایی باشند که فاصله حدودا 6 میلی‌متری را بین لوله‌ برق و دیوار یا سقف حتما حفظ کند.
• در اصول لوله کشی ساختمان، سایز یک لوله برق با توجه به کاربریِ آن مشخص می‌شود؛ برای نمونه:
  • لوله نمره 2، برای لوله کشی پریزها با سه سیم، لوله کشی روشنایی‌ها، لوله‌های اعلام حریق و دوربین
  • لوله نمره 2.5، برای کابل اصلی، ترجیحا کابل کولر و تعداد بالایی از سیم‌ها (مثلا دو سیم آنتن و آیفون)
  • لوله بالاتر از لوله 2.5، برای کابل آسانسور

اصول لوله کشی گاز ساختمان

در اولین گام، طراح نقشه باید این قوانین را رعایت کند تا امنیت کاربران در برابر خطرات احتمالی، و همچنین ایمنی لوله کشی گاز در مقابل صدمات گوناگون حفظ شود. در گام بعد نیز مجری (مورد تایید اتحادیه تاسیسات مکانیکی) باید به این اصول نهایت دقت را داشته باشد.

این سیستم‌ها نیز به صورت توکار و روکار اجراپذیر هستند، اما روش اول رواج بیشتری دارد.

استانداردهای جای‌گذاری و محل نصب

• لوله‌های گازِ هر واحد، باید از همان واحد عبور کند؛ البته بدون عبور از کانال کولر یا مسیرهای مشابه.
• طبق اصول لوله کشی گاز ساختمان، برای خم کردن لوله‌ها باید از لوله خم‌کن استفاده شود. حداکثر میزان خم‌شدگی 90 درجه است، که باید بدون چین و ترک‌خوردگی باشد.
• گازکشی برای شومینه بدون ترموکوپل ممنوع است (در واقع تمام وسایل گازسوز باید ترموکوپل داشته باشند تا اگر شعله خاموش شد، گاز قطع شود). شومینه تنها در پذیرایی مجاز است و نباید تنها وسیله گرمایشی باشد.
• قبل از هر دستگاه گازسوز باید یک شیر قرار بگیرد. کمترین فاصله‌ی مجازِ این شیر از جعبه فیوز یا کلید برق، 10 سانتی‌متر است.
• طراحی نقشه باید به شکلی باشد که وسایل گازسوز روبه‌روی دریچه کانال کولر قرار نگیرند. همچنین، ترجیح بر این است که تعداد وسایل گازسوز در فضای داخلی در کمترین حالت ممکن (و همچنان کارا) باشد. تعداد مناسب برای هرواحد، به جز آپارتمان‌هایی که بالکن‌شان کوچک‌تر از 6 متر است، "4" است.
• اطراف وسایل گازسوز باید با مصالح مقاوم در برابر حرارت پوشانده شود.
• هر وسیله گازسوز باید دودکش جداگانه با کلاهک H داشته باشند. مسیر لوله دودکش باید کوتاه و ایمن باشد؛ نباید از شناژ و تیر رد شود و نباید مقاومت بنا را به هیچ‌شکلی کاهش دهد. همچنین، دودکش باید تا حد امکان عمودی باشد؛ اگر افقی شدن مسیر ناگزیر بود (حداکثر تا 1.5 متر) باید از زانوی 45 درجه استفاده شود.
• بنابر اصول لوله کشی ساختمان (و مشابه تاسیسات دیگر)، محل شیرهای قطع جریان گاز و سایر نقاط اضطراری باید در سیستم با علامت مشخص شوند. ساختمان‌های خاص باید شیر خودکار قطع گاز داشته باشند.
• شیرهای گاز باید از مدل ربع گرد توپکی انتخاب شوند.
• در صورت انشعاب دو یا چند رایزر از یک علمک، فاصله افقی بین دو رایزر باید 12 سانتی‌متر باشد. بیشترین فاصله بین رایزر روی علمک تا دیوار پشت آن 5 سانتی‌متر است. محور علمک و رایزر هم بایستی هم‌راستا باشند.
• کنتور مجزا برای هرواحد، باید در نقطه‌ای در معرض هوا روی دیوار نصب شود. با توجه به اصول لوله کشی گاز ساختمان، فاصله مناسب آن از سیم‌کشی‌ها، کنتور برق و دستگاه‌های شعله‌دار هم به ترتیب 10، 50 و 100 سانتی‌متر است.

پس از لوله‌گذاری‌ها، باید از عدم نشتی مطمئن شد. برای اینکار، باید تمام شیرهای گاز بسته و شیر اصلی کنتور باز شود. سپس عدد کنتور یادداشت می‌شود؛ این عدد باید تا 15 دقیقه ثابت بماند، وگرنه نشتی وجود دارد. برای پیدا کردن محل دقیق نشتی، از کف صابون استفاده می‌شود.

استانداردهای سایز و جنس لوله‌ها (و اتصالات)

• لوله‌های فولادی و گالوانیزه گرم برای پروژه‌های روکار مناسب‌اند؛ انواع لوله‌های پلی‌اتیلن PE برای پروژه‌های روکار و توکار استفاده می‌شوند. لوله‌های بدون درز مانیسمان (از جنس فلز) هم هستند، که به خاطر استحکام فوق‌العاده‌شان، بهترین گزینه برای پروژه‌های توکار هستند.
• در حال حاضر، بسیاری از منابع لوله‌های API سپنتا یا سپاهان را بهترین لوله برای سیستم گاز خانگی می‌دانند، که تمام نیازمندی‌ها و اصول لوله کشی ساختمان را برآورده می‌کند.
• با توجه به اینکه فشار گاز در ساختمان‌های مسکونی ثابت است، قطر لوله‌ها با توجه به طولانی‌ترین مسیر از خروجی رگلاتور تا دورترین مصرف‌کننده مشخص می‌شود. قطر لوله‌ها باید طوری انتخاب شود که بتوان از همه دستگاه‌ها به صورت هم‌زمان استفاده کرد؛ بدون اینکه افت فشار بین رگولاتور و وسایل گازسوز بیشتر از 12.7 میلی‌متر ستون آب باشد.
• قطر کلکتور از قطر لوله اصلی نباید کمتر باشد.
• در لوله کشی توکار، اتصالات باید بدون درز باشند. اما در روش روکار می‌توان از اتصالات درزدار استفاده کرد. ضمنا، تعداد اتصالات پشت سر هم نباید از دو عدد بیشتر باشد.
• اتصالات باید با نوار مخصوص نوارپیچی شوند؛ و همپوشانی لازم برای نوارپیچی نصف هرلایه نوار است. اتصالات بدون درز هم باید با دستگاه رکتیفایر DC جوش داده شوند.

سایر اصول لوله کشی گاز ساختمان برای لوله‌ها، اتصالات و شیرآلات در استانداردهای بند 4-4-17 مبحث 17 مقررات ملی ساختمان یاد شده‌اند.

در پایان

امیدواریم با مطالعه این راهنما، دید جامع‌تری از اصول لوله کشی ساختمان در بخش‌های مختلف کسب کرده باشید. تعداد این قوانین بسیار بالاست، و ما صرفا مهمترینِ آنها را با یکدیگر مرور کردیم.

جهت اطمینان از رعایت تک تک استانداردهای هرزمینه در پروژه‌هایتان، مطمئن شوید با کارشناسانی ارتباط می‌گیرید که علاوه بر گواهینامه‌ها و مجوزهای لازم، تجربه عملیِ مناسب را نیز دارند.