آهنگری چیست؟ (همه‌چیز درباره شغل اهنگری)
به آهنگری که فکر کنیم، احتمالا ابتدا شخصیتی تاریخی یا فانتری به ذهن‌مان می‌آید. اما آهنگرها در دنیای مدرن و همین امروز هم حی‌وحاضر هستند و (با یکسری تفاوت‌ها) مانند گذشته فعالیت می‌کنند.
با ما همراه باشید تا ببینیم اهنگری چیست و چه تاریخچه‌ای دارد، با مهمترین خدمات و انواع آن در حال حاضر آشنا شویم، و ببینیم آهنگرها از چه ابزارهایی استفاده می‌کنند.
فهرست عناوین
آهنگری چیست؟
به زبان ساده، آهنگری (که در انگلیسی به آن Blacksmithing یا Forging می‌گویند) هنر ساختن اشیاء گوناگون با فلزات است؛ این فرآیند شامل حرارت دادن فلزات از چندگرم تا چندتن تا نقطه چکش‌خواری و کوبیدن آنها به شکل دلخواه است. یکی از اهداف مهم این حرفه، بهبود ساختار و قابلیت‌های فلز به کمک حرارت، فشار، ضربه، برش، خم کردن (و سایر تکنیک‌های این کار) و... است.
این حرفه پیش از انقلاب صنعتی، که بیشتر شهرها مغازه آهنگری خود را داشتند، بسیار رایج بود. اما اواخر دهه 1800 کارخانه‌ها و تولید انبوه تقاضا برای آن را کاهش داد. با این حال، این حرفه به مرور به عنوان یک کارِ دستی دوباره ارزش گذشته‌اش را به دست آورد، و اصناف آن حالا با اشتیاق بیشتری نسبت به گذشته فعالیت می‌کنند.
مانند هر رشته دیگر، پیشرفت اهنگری را هم تحت تاثیر خود قرار داده است و اکنون، جنبه علمی آن بیشتر شده. ابزارهای جدید هم فرآیند آن را ساده‌تر کرده‌اند.
آهنگری زیررشته فلزکاری‌ست
در رایج‌ترین شکل این حرفه، با آهن و فولاد کار می‌شود؛ اصلا به همین خاطر به آهنگر، که در اصل یک فلزکار است، آهنگر می‌گویند.
اما همه فلزکارها لزوما با این فلزات سروکار ندارند. بسته به اینکه استادکار به طور تخصصی با چه فلزی کار می‌کند، ممکن است حرفه‌اش به کلی متفاوت باشد:
- مسگر؛ که با مس و برنج انواع مصنوعات را می‌سازد.
- نقره‌ساز؛ که انواع اشیا و زیورآلات را با نقره در عیارهای گوناگون می‌سازند.
- طلاساز؛ که کارشان شباهت زیادی به نقره‌سازها دارد. آنها روی طلا و فلزات گران‌بها تمرکز می‌کنند، و انواع جواهرات را با مهارت‌هایی مثل ریخته‌گری و پرداخت خلق می‌کنند.
- قلع‌ساز؛ که انواع اشیاء را با استفاده از قلع و سایر فلزات سبک می‌سازند و تعمیر می‌کند.
- پیوترکار؛ که با آلیاژهای مختلف قلع نقره ظروف آشپزخانه و ظروف خاصی را می‌سازد.
فرق متالوژی با آهنگری چیست؟
هنگام تعریف این حرفه، نام متالوژی یا متالورژی زیاد به چشم می‌خورد. و حتی گاهی به عنوان نامی دیگر برای این رشته از آن استفاده می‌شود. اما این دو دقیقا یکی نیستند. متالوژی به بررسی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی عناصر فلزی و کار روی آنها می‌پردازد؛ که از استخراج مواد معدنی آغاز شده و تا ریخته‌گری و فلزکاری ادامه دارد.
اما همان‌طور که گفتیم، اهنگری صرفا حرفه‌ای باستانی‌ست که به تغییر شکل انواع فلزات و ساخت محصولات متفاوت با آن می‌پردازد. به این ترتیب، این حرفه در واقع یکی از فرآینده‌های انجام‌شده در متالوژی است.
تاریخچه اهنگری
آهنگری در 200 سال گذشته به شدت تغییر کرده، و از یک مهارت ضروری به یک صنایع دستی محترم تبدیل شده است. دوران پیش از انقلاب صنعتی به دلیل تقاضا برای فلزکاری در جوامع در حال توسعه، عصر طلایی این صنعت بود.
آهنگرها ابزارهای ضروری را برای خانه‌ها، کشاورزها، صنعت‌گرها و حمل‌ونقل تهیه می‌کردند. گذشته از ابزار و لوازم جنگ، میخ، انواع اتصالات مانند پیچ و مهره، زنجیرها، داس، گاوآهن، تبر، چکش و لوازم کاربردی خانگی از مهمترین محصولات اهنگری بودند.
اما در اواخر دهه 1800 که تولید سریع و ارزان محصولات آهنی ممکن شد، این متخصص‌ها به ناچار بیشتر روی نعل بستن اسب‌ها و تعمیر واگن‌ها تمرکز کردند. و چون با حذف تدریجی چرخ‌های چوبی، چرخ‌های آهنیِ برای حمل‌ونقل توسط واگن‌ها قابل اعتمادتر شدند؛ آهنگرها موفق شدند سطحی از اعتبار را در صنعت حمل‌ونقل برای خود حفظ کنند.
داستان دقیق‌ترِ اهنگری در جهان را می‌توان در چهارپرده خلاصه کرد:
آهنگری باستانی
این قدیمی‌ترین شکل این حرفه بود که به دلیل نبود درک اولیه از آن، آزمون و خطای زیادی داشت. تنها اطلاعات مهم و رایج این بود که می‌توان فلزات را تا یک نقطه چکش‌خوار گرم کرد.
در این دوره انسان‌ها برای شکار غذا و زنده ماندن سلاح‌های مختلف ساختند؛ سلاح‌هایی به دلیل ناهماهنگی در الگوی آهنگری، کیفیت متفاوتی داشتند.
دوره قرون وسطی
آهنگری در این دوره به صنعتی ملموس‌تر تبدیل شد، آنقدر که راهنمای کلی آن هنوز هم در این رشته کاربرد دارد. در این دوره تکنیک های حرارت‌دهی پیشرفته‌تر، و خواص آهن و سایر فلزات بهتر درک شد.
در قرون وسطی، آهنگرها بسیار مورد احترام بودند؛ هرچند در برخی مناطق اهنگری را از مهارت‌های جادوگری می‌پنداشتند!
دوره صنعتی
در این عصر (عمدتا اواسط قرن نوزده) این حرفه با تکنولوژی ادغام شد، و آهنگری را از یک پدیده فرهنگی معمولی به صنعتی جدی تبدیل کرد. دوران صنعتی شاهد تولید انبوه مواد و تجاری‌سازی صنایع دستی بود؛ و بالاخره بسیاری از مردم آن را به عنوان یک حرفه کامل در نظر گرفتند.
قرن بیستم
در آغاز قرن بیستم صنایع دستی مختلف توسعه یافتند و اهنگری هم از این قاعده مستثنی نبود. این دوره، دوران طلایی این رشته و بسیاری از صنایع دستی دیگر بود، هرچند چالش مهمی را به خود دید (رکود بزرگ سال 1930) که آن را تا لبه انقراض برد. تجدید حیات هم این حرفه هم در سال 1970 آغاز شد، زمانی که محبوبیت آن دوباره بالا رفت.
اصول آهنگری در 200 سال گذشته پیشرفت‌های مدرن زیادی به خود دیده است، مانند ظهور چکش‌های برقی (پاور همر) و فرزها؛ اما هنوز تا حد زیادی بدون تغییر باقی مانده است. امروز آهنگرهای مدرن ضمن حفظ جنبه صنعتی کارشان (خدمات آنها را در ادامه مرور می‌کنیم)، کارهای هنری هم خلق می‌کنند و تکنیک‌های سنتی را زنده نگه می‌دارند.
انواع آهن استفاده‌شده در اهنگری
آهن به دست‌آمده از سنگ آهن، مهمترین متریالی است که در این حرفه استفاده می‌شود. اما بسته به فرآیند ذوب سنگ و استخراج آهن، آهن‌هایی با درجه سختی و در نتیجه کاربردهای متفاوت خواهیم داشت.
این به این دلیل است که هنگام ذوب سنگ آهن، مقداری کربن با آهن آلیاژ می‌شود. و میزان کربن هم تاثیر به شدت مهمی روی خصوصیات فلز دارد.
- اگر کربن بیش از ٪2 باشد، فلز چدن خواهد بود با نقطه ذوب نسبتا پایین، ریخته‌گریِ راحت، شکنندگی بالا، و نداشتن قابلیت چکش‌زنی. به همین خاطر، در آهنگری از چدن استفاده نمی‌شود.
- اگر کربن بین ٪0.25 و ٪2 باشد، فولاد داریم. یعنی فلزی عالی برای عملیات حرارتی و انواع شکلدهی.
- اگر کربن کمتر از ٪0.25 باشد، فلز به دست‌آمده یا آهن فرفورژه است (که ذوب نمی‌شود) یا فولاد ملایم.
تا پیش از انقلاب صنعتی، آهن فرفورژه اولین انتخاب آهنگرها برای کار بود. سختیِ این فلز و مقاومت بالای آن در برابر زنگ‌زدگی، کمک می‌کرد تا "جوشکاری فورج” راحت‌تر روی آن انجام شود. با این وجود، ماهیت الیافی آهن فرفورژه به گونه‌ای است که برای کار با آن حتما باید دانش و مهارت لازم را داشت.
خدمات آهنگری شامل چه می‌شود؟
در حال حاضر، مهمترین خدمات این متخصص‌ها شامل ساخت موارد زیر می‌شود:
- اسکلت ساختمان
- آهن‌کشی و مش‌بندی برای تقویت‌سازه
- انواع پروفیل
- درب و پنجره فلزی
- نرده و حفاظ، تخت و میز فرفورژه
- قفسه‌های فلزی
- انواع آلاچیق و سایه‌بان
- انواع ابزارآلات
- دیوار جداکننده و سقف کاذب
- المان‌های تزئینی شهری و خانگی
- ساخت زیرکولری و محافظ اسپیلت
- و ...
انواع آهنگری را بشناسید
در حالت کلی، انواع Forging با توجه به درجه حرارت به سه دسته تقسیم می‌شود:
- آهنگری سرد
- آهنگری گرم
- آهنگری داغ
در دودسته اخیر قطعات حتما در کوره گرم می‌شوند. اما انواع آهنگری را به شکل کاربردی‌تری هم می‌توان معرفی کرد. روش‌های مختلف اینکار را در ادامه کوتاه بررسی کرده‌ایم:
آهنگری قالب‌بسته و قالب‌باز
در روش قالب‌بسته (Closed-die Forging) فلز داغ‌شده در قالبی که به سندان وصل شده است، قرار می‌گیرد. سپس چکش مکانیکی آنقدر روی آن ضربه می‌زند تا فلز به شکل مدنظر برسد. بخشی از قطعه هم به عنوان زائدات حذف خواهد شد. این روش بیشتر برای تولید قطعاتی با وزن بالا کاربرد دارد.
اما در روش قالب‌باز (Open-die Forging) همه سطوح فلز داغ‌شده محصور نشده، و تنها بخشهایی که با قالب در تماس هستند محصور می‌شوند. این شیوه ریزساختارهای فلز را بهبود می‌دهد و نهایتا منجر به مقاومت در برابر خستگی و استحکام محصول نهایی می‌شود. روش اهنگری قالب‌باز بیشتر برای قطعه‌های بزرگ و ساده کاربرد دارد.
اهنگری پرسی
ضربه زدن به قطعات حرارت‌دیده با چکش برای تغییر شکل آنها کاملا رایج است، اما در آهنگری پرسی (Press Forging) کار به شکل دیگری انجام می‌شود. اینجا فلز با فشار ممتد و مشخص به شکل مدنظر در می‌آید. این روش کنترل فشار و حرکت قالب را امکان‌پذیر می‌کند؛ و برای کارهای کارگاهی و صنعتی با حجم بالا بهترین انتخاب است.
آهنگری کله‌زنی
ابزاری که در روش کله‌زنی (Upset Forging) به کار می‌رود، نوعی پرس میل لنگی است که با اعمال فشار روی قطعه حرارت‌دیده موجب کاهش ضخامت و افزایش طول آن می‌شود. تولید محصول نهایی با حداقل ضایعات و با سرعت بسیار بالا از مهمترین ویژگی‌های این روش است.
اهنگری هم‌دما
بین انواع آهنگری در روش هم‌دما (Isothermal Forging) از ماشین‌های جمع‌وجورتری برای کار استفاده می‌شود. دلیل آن افزایش دمای قطعه و قالب تا دمایی مشترک است، که به کاهش اتلاف انرژی کمک زیادی می‌کند.
آهنگری اتوماتیک
همان‌طور که حدس می‌زنید، در روش اتوماتیک (Automatic Hot Forging) از ابزارهای کاملا اتوماتیک استفاده می‌شود. اینجا قطعه‌ای که با محیط هم‌دماست وارد دستگاه شده، و پس از اعمال حرارت و فرایندهای لازم به محصول مدنظر تبدیل می‌شود. کم شدن ضایعات، بالا رفتن سرعت کار و کاهش نیروی انسانی لازم از مزایای روش خودکار است.
ابزارها و وسایل شغل آهنگری
افراد گوناگون به دلایل مختلفی به این هنر-صنعت علاقه‌مندند. برخی عاشق خلاقیت آن هستند، عده‌ای تاریخچه‌اش را دوست دارند و برخی آن را به عنوان منبع درآمدشان انتخاب کرده‌اند
مهترین اشتراک این گروه‌ها نیز تمایل (و بعضا) نیاز آنها به آشنایی با ابزارآلات شغل آهنگری‌ست، که در ادامه مهترین آنها را مرور می‌کنیم:
کوره آهنگری
کوره (Forge) از مهمترین وسایل این خرفه است، که برای گرم کردن فلزات و رساندن آنها به دمای چکش‌خواری کاربرد دارد. سوخت کوره کک است و دو بخش هواکش و دودکش دارد. دود کوره به وسیله بادبزن مکنده تخلیه می‌شود.
جلوی کوره هم معمولا یک ظرف آب هست که برای سرد کردن قطعه‌ها به کار می‌رود. البته به جای آب ممکن است از سردکننده‌های دیگر مانند روغن یا آب نمک هم استفاده شود.
سندان
حتی اگر کمترین اطلاعات را درباره شغل آهنگری داشته باشید، حتما سندان (Anvil) را با یک سر نیز و یک سر مربعی‌اش می‌شناسید. سطح سندان، شکل، ابعاد و جنس محکم آن، همگی به اهنگر اجازه می‌دهد تا نیروی چکش واردشده به قطعه را تحمل کند.
چکش و پتک
آهنگرها برای بیشتر کارها از چکش دستی سرگرد با وزن حدود 750 تا 1250 گرم استفاده می‌کنند (وزن چکش باید برای آهنگر مناسب باشد). برای کارهای خاص‌تر، از چکش‌های خاص‌تری استفاده می‌شود. حتی گاهی ممکن است اهنگر چکشی را خود بسازد.
انواع پتک‌های اهنگری دوسر، سرتیز و چکشی اما معمولا بین 3 تا 5 کیلوگرم وزن دارند و دسته‌شان بلندتر است، تا با دو دست بتوان به راحتی از آنها استفاده کرد.
سر تمام چکش‌ها (Hammer) و پتک‌ها (Sledgehammer) باید محکم با چوب یا آهن به دسته‌شان بسته شوند؛ و نسب به آن کاملا قائم باشند. سطح اصلی آنها هم باید صیقل داده‌شده و بدون خط‌وخش باشد.
اسکنه یا مغار
آهنگر برای برش فلز سرد و گرم به اسکنه (Chisels) یا مغار اهنگری احتیاج دارد. اسکنه‌های برش فلزات سرد نسبتا کوتاه و ضخیم، و اسکنه‌های برش فلزات داغ نازک‌تر و بلندتر هستند.
مشابه سایر وسایل این حرفه، اسکنه‌ها هم اشکال و اندازه های مختلفی دارند؛ اما در هرحالت، بهتر است از فولاد با کربن حدود 0.8% ساخته شده باشند.
هاردی (Hardy) هم اسکنه‌ای است که برای قرار گرفتن در سوراخ سندان طراحی شده. در شغل آهنگری، این وسیله با چکش دستی برای برش فلز گرم و سرد استفاده می‌شود.
ست‌ها
ست‌ها (Sets) را می‌توان اسکنه‌هایی با دسته دانست. دسته‌های چوبی معمولا بهتر و کار با آنها راحت‌تر است، هرچند از دسته های میله‌ای فلزی هم استفاده می‌شود چون ارزان هستند و به راحتی ساخته می‌شوند.
مانند اسکنه‌ها، ست‌ها برای کار با فلزات سرد کوتاه و ضخیم هستند؛ اما برای فلزات داغ بلندتر و نازک‌ترند. این ابزارها هم در طیف گسترده‌ای از اشکال برای اهداف مختلف ساخته می‌شوند.
انبر
انواع مختلف انبر (Tongs) هم از دیگر وسایل آهنگرهاست. انبرها قطعه‌های فلز را محکم و بدون لغزش نگه می‌دارند. آنها معمولا برای یک کار خاص ساخته یا برای قطعه‌ای خاص تطبیق داده می‌شوند. انبرها از نظر طول، اندازه و وزن متفاوت هستند، چون اندازه فلزات متفاوت است.
آهنگرها معمولا انبرهای خود را از فولاد نرم می‌سازند، اما برای افرادی که به تازگی آموزش آهنگری را شروع می‌کنند، بهتر است حداقل چندجفت آماده را تهیه کرد.
پانچ دستی
پانچ‌های دستی (Punches) می‌توانند گرد، مربع یا تقریبا هرشکل دیگری متناسب با کار باشند. پانچ‌ها باید به اندازه‌ای بلند باشند که دست‌ها را از گرمای منعکس‌شده دور نگه دارند. به همین خاطر، پانچ‌های بزرگ دسته دارند.
این ابزارها که حالا نمونه ماشینی‌شان هم موجود است، معمولا طوری طراحی می شوند که حداقل مقدار فلز را از کار حذف کنند و سوراخ را دقیقا به اندازه و شکل دلخواه ایجاد کنند.
سنبه یا سوراخ‌کن
سنبه (Drift) مانند یک پانچ دستی کوتاه است. ساخته‌شده از فولاد ابزار کربنی، این ابزارهای اندازه و شکل دقیقی دارند و ممکن است گرد، شش‌ضلعی، هشت‌ضلعی یا تقریبا هرشکل دیگری باشند.
سنبه‌ها معمولا روی کار کوبیده می‌شوند (تا کاملا از آن رد شوند) تا سوراخ ایده‌آل روی آن ایجاد شود. در طول این پروسه ممکن است از کمی روغن یا کریس هم استفاده شود تا کار راحت‌تر انجام شود
سایر ابزارهای شغل اهنگری
- قالب یا پرس آهنگری؛ که برای شکلدهی به آهن کاربرد دارد و با ریخته‌گری ساخته می‌شود.
- ابزار کاهش قطر (Fullers)؛ مانند اسکنه یا ست در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شوند و لبه‌های گرد دارند. از آنها به صورت جفتی و برای ایجاد شیار روی قطعات مدور استفاده می‌شود. یکی زیر و یکی روی قطعه نصب، و با فشار روی قطعه شیار ایجاد می‌شود. اندازه‌های کوچک این وسیله دستی، و اندازه‌های بزرگتر آن دسته دارند و با پتک به آنها ضربه وارد می‌شود.
- برس سیمی (Wire Brush)؛ با تحمل دمای بالا که برای برطرف کردن زائده‌های موجود روی قطعه‌های اهنگری استفاده می‌شود.
- ماندرل دستی (Hand Mandrel)؛ این ابزار مخروطی شکلِ دسته‌دار، برای گرد کردن حلقه‌های کوچک و یا گشاد کردن آنها کاربرد دارد.
- و ...
آموزش آهنگری
شغل آهنگری را نمی‌توان یک شبه یاد گرفت. مانند هر کار دستیِ دیگری اینکار زمان، تعهد و تمرین مداوم و یک مربیِ کاردرست می‌طلبد.
برای افرادی که صرفا به این هنر علاقه‌مند هستند، یادگیری به صورت تجربی در کارگاه‌ها ایده خوبی‌ست. اما برای افرادی که نگاه جدی‌تری به این حرفه دارند (مثلا به کسب درآمد از آن فکر می‌کنند)، شروع کردن با حضور در دوره‌های آموزش آهنگری ایده بهتری است.
به خدمات این رشته احتیاج دارید؟
امیدواریم حالا اطلاعات‌تان درباره این رشته کهن کامل‌تر شده باشد و پاسخ سوالات‌تان را گرفته باشید. آهنگری حرفه‌ای با یک تاریخ غنی‌ست. اگرچه تحولات مدرن زیادی درون آن اتفاق افتاده، اما ارزش اصلی خود را همچنان حفظ کرده است.
چنانچه به خدمات این متخصصان برای کارهای گوناگون احتیاج دارید، ما به شما کمک می‌کنیم. در اپلیکیشن و وب‌سایت «خدمت از ما» نه تنها به لیست برترین آهنگرهای شهرتان دسترسی دارید، بلکه می‌توانید رایگان از هزینه خدمات آنها مطلع شوید، سوابق و مهارت‌های آنها در زمینه اهنگری (و بعضا جوشکاری و برشکاری) را ببینید و نهایتا بهترین را استخدام کنید.
متخصص هر کاری را پیدا کنید
